درس خارج فقه استاد سیدکاظم مصطفوی

موضوع: كتاب الصلاة/أحكام المسجد /مکروهات مسجد

بر اساس سؤال برخی از دوستان نسبت به مکروهات مسجد، این مسائل را به اختصار مرور می‌کنیم:

الثاني عشر يكره استطراق المساجد‌إلا أن يصلي فيها ركعتين و كذا إلقاء النخامة و النخاعة و النوم إلا لضرورة و رفع الصوت إلا في الأذان و نحوه و إنشاد الضالة و حذف الحصى و قراءة الإشعار غير المواعظ و نحوها و البيع و الشراء و التكلم في أمور الدنيا و قتل القمل و إقامة الحدود و اتخاذها محلا للقضاء و المرافعة و سل السيف و تعليقه في القبلة و دخول من أكل البصل و الثوم و نحوهما مما له رائحة تؤذي الناس و تمكين الأطفال و المجانين من الدخول فيها و عمل الصنائع و كشف العورة و السرة و الفخذ و الركبة و إخراج الريح‌.[1]

مکروه است عبور کردن از مسجد بدون خواندن نماز تحیت. این حکم برگرفته از روایتی است در باب 67 از کتاب وسائل به این مضمون که اگر کسی از مسجد عبور کند، دو رکعت نماز تحیت بخواند.

انداختن اخلاط سینه و دماغ در مسجد مکروه است و خوابیدن در آن هم مکروه است؛ مگر از باب ضرورت. مستند این موارد در باب 13 تا باب 69 از ابواب احکام مساجد کتاب وسائل آمده است.

بلند کردن صدا در مسجد مکروه است؛ مگر در اذان و مثل آن؛ مانند صلوات بر محمد و آل محمد.

تعریف گم شده در مسجد مکروه است. رمی سنگ ریزه با دو انگشت را «حذف الحصی» می‌گویند و این کار در مسجد مکروه است. خواندن اشعار در مسجد مکروه است؛ به استثنای موعظه و روضه. صحبت کردن از مسائل دنیوی در مسجد مکروه است.

یک مسأله جنبی: در نماز جمعه افراد در حال خطبه با هم دیگر صحبت می‌کنند و با این کار نماز را برای خود قطع می‌کنند.

کشتن شپش در مسجد مکروه است.

اقامه حدود در مسجد مکروه است که صاحب جواهر می‌گوید ممکن است بحث انکار و کذب به وجود بیاید؛ لذا مکروه است.

در زمان پیامبر (ص) و علی (ع) در مسجد قضاوت صورت می‌گرفت و دکة القضاء امیرالمؤمنی (ع) در مسجد کوفه معروف است و از طرفی نصوص و روایات می‌گویند مرافعه و قضاوت در مسجد مکروه است، وجه جمع چیست؟

صاحب جواهر می‌گوید یکی از توجیهات این است که قضاوت رسول خدا (ص) و علی (ع) که در مساجد بوده به صورت نادر و درست و به حق بوده است؛ اما قضاوت عمومی که حق و باطل در آن وجود دارد و نزاع هایی هم صورت می‌گیرد، جایش در مسجد نیست. جواب دیگر این است که این کار از خصائص نبی (ص) و ولی (ع) باشد. اما در مجموع قضاوت در مسجد تحریم نشده است تا به مشکلی بر بخوریم و کراهت گفته شده به خاطر این است که مسجد مرکز قضاوت قرار نگیرد و خود مسجد محکمه نباشد. توجیه اصلی این است که مسجد محکمه درست نشود. مسجد جای عبادت است و اختصاص به عبادت خاص دارد، نه به محکمه که آن هم هر چند نوعی عبادت به حساب آید.

شمشیر را در طرف قبله نماز گذار آویزان نکند که این کار مکروه است. هم‌چنین مکروه است داخل شدن کسی که سیر و پیاز خورده باشد و بوی آزار دهنده داشته باشد. تمکین اطفال و مجانین هم در مسجد مکروه است.

کتاب وسائل، باب 27 از ابواب احکام مساجد، مرسله علی بن اسباط:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَى الْخَشَّابِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع جَنِّبُوا مَسَاجِدَكُمُ الْبَيْعَ وَ الشِّرَاءَ- وَ الْمَجَانِينَ وَ الصِّبْيَانَ وَ الْأَحْكَامَ- وَ الضَّالَّةَ وَ الْحُدُودَ وَ رَفْعَ الصَّوْتِ.[2]

مدرک چند مورد از مکروهات، در این حدیث آمده است.

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ سَهْلٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بَشَّارٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ الدِّهْقَانِ عَنْ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ أَبِي إِبْرَاهِيمَ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص جَنِّبُوا مَسَاجِدَكُمْ صِبْيَانَكُمْ وَ مَجَانِينَكُمْ- وَ شِرَاءَكُمْ وَ بَيْعَكُمْ الْحَدِيثَ.[3]

از این روایات استفاده می‌شود که صبیان را در مسجد راه ندهند؛ اما از طرفی گفته می‌شود که اگر اطفال را برای تعلیم و تربیت به مسجد ببرند تا از جو مسجد استفاده تربیتی و معنوی کنند، چه اشکالی داشته باشد؟ این که می‌گوید اطفال را راه ندهید که مسجد بیایند با این نکته‌ی تربیتی که گفته شد، بردن اطفال به مسجد قطعا رجحان دارد و عموم تعلیم صییان این مورد را شامل می‌شود، پس بین استحباب و کراهت تعارض صورت می‌گیرد.

برای حل آن باید گفت که صبیان اگر برای تربیت برده شود و در حدی که کنترل و اداره شود و کارهای خلاف جو مسجد انجام ندهند، اشکالی ندارد؛ اما اگر تمکین باشد؛ یعنی رفتن در مسجد برای همه‌ی اطفال امکان داشته باشد، مسجد کودکستان می‌شود که همه‌ی اطفال بریزند و مسجد را پر کنند و رفتارهای کودکانه داشته باشند، این کار با مسجدیت سازگار نیست و مناسبت ندارد. پس ورود به مسجد بدون هیچ مدیریتی، مثل یک پارک نیست و این اجازه وجود ندارد و مرجوح است؛ اما در صورتی که برای تعلیم و تربیت باشد درست است و تحت نهی این حدیث قرار نمی‌گیرد.

اگر گفته شود که در زمان رسول خدا (ص) اطفال به مسجد می‌آمده اند. جواب این است که در زمان حضرت رسول (ص) شلوغی اطفال به ثبت نرسیده و اگر به طور جزئی و محدود در زمان حضرت رسول اطفال آورده شده باشد بدون این که حالت مسجد را به هم بزند و به طور مؤدب باشد، تأییدی بر این مطلب است که استثنای آن حدیث، به توسط این عمل حضرت رسول (ص) است.

کار صنعتی در مسجد انجام دادن مکروه است مثل جلد کردن کتاب، درست کردن رحل قرآن و ...

کشف عورت در صورتی که ناظر محترمی نباشد مکروه است و اگر باشد حرام است. ران و پای انسان معلوم نباشد و اخراج ریح هم مکروه است.

2 مسألة [صلاة المرأة في بيتها أفضل من صلاتها في المسجد]صلاة المرأة في بيتها أفضل من صلاتها في المسجد‌.[4]

در باب 69 وسائل آمده که صلاة مرئه در خانه اش افضل از صلاة او در مسجد است.

3 مسألة الأفضل للرجال إتيان النوافل في المنازل‌و الفرائض في المساجد‌.[5]

اگر نوافل و خیرات مخفیانه انجام شود بهتر است؛ چون نوافل یک امر ما زاد بر واجبات است و یک مقدار وصف و فضیلت در بین مردم به حساب می‌آید و ممکن است در معرض خطر شیطان قرار گیرد؛ مثلا شخصی در مسجد نافله می‌خواند و فرد دیگری وارد شود ممکن است به ذهنش برسد که شکر خدا من نافله می‌خوانم.

هر انسانی خالی از خطورات نیست و آیه قرآن می‌فرماید: ﴿أَلْقَى الشَّيْطَانُ فِي أُمْنِيَّتِهِ﴾[6] اگر کسی از طریق معرفت وارد شود در حقیقت یک آیت خداست؛ چون وجود شیطان یک مطلبی است که دین برای ما می‌گوید و قابل مشاهده عینی نیست و شیطان از مجردات است و فقط قرآن و دین می‌گوید و ما از طریق شرع یقین به وجود شیطان پیدا می‌کنیم، قصد ما اطاعت امر خداست و در موقع عمل یک خطورات منفی می‌آید که آن را نمی‌خواهیم، یکی از راه‌های معالجه آن این است که همان موقع به خود تان مراجعه کنید و تفکیک کنید که این خطورات خواسته‌ی قلبی من نیست و فورا نفس لوامه خبر می‌دهد که کار شما نیست و راه دوم این است که در همان لحظه ده مرتبه لا اله الا الله را تکرار کنید.