درس خارج فقه استاد سید کاظم مصطفوی

موضوع: كتاب الصلاة/شرائط لباس المصلي /مکروهات لباس مصلی

بحث ما در مکروهات لباس مصلی بود. گفته شد که سید سی و سه مورد را به عنوان مکروه نقل می‌کند که همه محل ابتلا نیست. چند مورد محل ابتلا و محل بحث است.

مورد اول کراهت لثام است. منظور از لثام بستن جلوی دهن و بینی است مثل ماسک زدن. این کراهت در حدی است که شیخ مفید عدم جواز اعلام کرده است. نسبت به این حکم که مشهور است، روایتی وجود دارد که شیخ مفید بر اساس آن حکم را عدم جواز اعلام کرده باشد:

کتاب وسائل، باب 35 از ابواب لباس مصلی، حدیث1، صحیحه محمد بن مسلم:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ رِبْعِيٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَ يُصَلِّي الرَّجُلُ وَ هُوَ مُتَلَثِّمٌ- فَقَالَ أَمَّا عَلَى الْأَرْضِ فَلَا وَ أَمَّا عَلَى الدَّابَّةِ فَلَا بَأْسَ.[1]

سند این روایت درست است و دلالت آن بر مطلوب کامل باشد که فرد روی زمین نباید با لثام نماز اقامه کند و اگر روی دابه بود به خاطر ضرورت اشکالی ندارد.

سیدنا الاستاد در کتاب مستند عروه، ج12، می‌فرماید: این روایت معارض با روایات صحیحه‌ی دیگری است که در باب 35 آمده، حدیث 2، صحیحه عبد الله بن سنان:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَلَبِيِّ وَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع هَلْ يَقْرَأُ الرَّجُلُ- فِي صَلَاتِهِ وَ ثَوْبُهُ عَلَى فِيهِ فَقَالَ لَا بَأْسَ بِذَلِكَ.[2]

در این روایت آمده است که لثام باکی به آن نیست.

توجیه این است که در این روایت آمده مصلی ثوبش را به دهنش گرفته است و این لثام نیست.

در روایت صحیح دیگر آمده:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ رِئَابٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع هَلْ يَقْرَأُ الرَّجُلُ فِي صَلَاتِهِ- وَ ثَوْبُهُ عَلَى فِيهِ فَقَالَ لَا بَأْسَ بِذَلِكَ إِذَا سَمِعَ الْهَمْهَمَةَ. [3]

سیدناالاستاد که معارض اعلام کرده است، اگر لثام زیر دندان گرفتن لباس باشد تعارض است؛ ولی اگر لثام بستن جلوی دهن و بینی باشد تعارض نیست و لا بأس مربوط به اخذ ثوب به دهن است و شیخ مفید به روایتی استناد کرده که در آن لثام آمده، پس موضوعات فرق می‌کند. کلام شیخ مفید ظهور در تحریم دارد. لذا آنچه که مشهور گفته درست به نظر می‌رسد و عبارت شیخ مفید با کراهت هم سازگار است.

تا اینجا تعارض ثابت نیست.

در یک روایت دیگر که در همین باب آمده و سندش موثق است، چنین آمده:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ يُصَلِّي- وَ يَقْرَأُ الْقُرْآنَ وَ هُوَ مُتَلَثِّمٌ فَقَالَ لَا بَأْسَ.[4]

این لا بأس را که در کنار فلا در روایت اول قرار دهیم، نتیجه اش کراهت می‌شود یعنی حرمتی در کار نیست.

مورد دومی که از مکروهات است علی المشهور و سید در مستحبات آورده، در شرایع و معتبر و تذکره تحت عنوان مکروهات آمده و مقداری محل ابتلا است، این است که اگر کسی امامت کند، امام جماعت بدون رداء مثل قبا یا پالتوی بلند، اگر امامت کند مکروه است. در بیان مشهور آمده علامه حلی و محقق حلی و شیخ طوسی این کراهت را اعلام کرده اند. مستندی که می‌توان برای آن ارائه داد در کتاب وسائل، باب53 از ابواب لباس مصلی، حدیث شماره یک است و صاحب جواهر هم به آن استناد کرده است:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ أَمَّ قَوْماً- فِي قَمِيصٍ لَيْسَ عَلَيْهِ رِدَاءٌ فَقَالَ- لَا يَنْبَغِي إِلَّا أَنْ يَكُونَ عَلَيْهِ رِدَاءٌ أَوْ عِمَامَةٌ يَرْتَدِي بِهَا.[5]

این ورایت صحیحه است و دلالتش بر مطلوب واضح است. از آنجا که این حدیث سندش درست است و متنش هم درست است، اعلام کراهت در صورت امامت بدون رداء بدون اشکال است.

مورد سومی که محل ابتلا است تماثیل در لباس و در انگشتر است. الآن در وضعیتی که ما زندگی می‌کنیم بعضی از افراد با لباس‌هایی بیرون می‌آید و با آن لباس نماز هم می‌خواند که در آن لباس عکس یک شخص مثل ورزشکار یا مجاهد یا بعضی از حیوانات روی آن نقش بسته است، نماز خواندن در آن لباس علی المشهور مکروه است. در این رابطه ابتداءا رأی و نظر محقق حلی در کتاب معتبر، ج2، ص98 اعلام کراهت است. در کتاب شرایع که رأی مشهور آنجا است، ج1، ص70 صریحا کراهت اعلام شده است.

علامه حلی در تذکره، ج2، ص505 این لباس را در حال صلاة مکروه اعلام می‌دارد.

صاحب جواهر می‌فرماید: این حکم مشهور است عند الاصحاب و بعد اضافه می‌کند در کتاب مختلف نسبت داده شده به اصحاب که چیزی قریب اجماع شود.

در باره‌ی این مسأله شیخ طوسی در کتاب مبسوط، ج1، ص125 تا 127 نماز در این گونه لباس را حرام اعلام می‌کند و می‌فرماید: «و لا يصلى في ثوب فيه تماثيل».[6] شیخ طوسی و ابن براج هم با این رأی موافق است.

نصوص:

نصوص در این رابطه حکم را به چه صورت اعلام کرده است؟ باب 11 و 12، باب 44 و 45 احکام را طوری اعلام کرده که جمع بین آن دقت خاصی می‌طلبد. طائفه اول تحریم اعلام می‌کنند و طائفه‌ی دوم کراهت اعلام می‌کند.

دسته‌ی اول عبارت است از حدیث شماره 10 باب 11، صحیحه اسماعیل بن بزیع:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَزِيعٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنِ الصَّلَاةِ فِي ثَوْبِ دِيبَاجٍ- فَقَالَ مَا لَمْ يَكُنْ فِيهِ التَّمَاثِيلُ فَلَا بَأْسَ.[7]

بر اساس مفهوم شرط اگر تماثیل در آن باشد اشکالی دارد.

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ لِبَاسِ الْحَرِيرِ وَ الدِّيبَاجِ- فَقَالَ أَمَّا فِي الْحَرْبِ فَلَا بَأْسَ بِهِ وَ إِنْ كَانَ فِيهِ تَمَاثِيلُ.[8]

بر اساس مفهوم شرط اگر تماثیل باشد اشکال دارد.

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُصَدِّقٍ عَنْ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ عَنِ الثَّوْبِ يَكُونُ فِي عَلَمِهِ مِثَالُ طَيْرٍ- أَوْ غَيْرِ ذَلِكَ أَ يُصَلَّى فِيهِ قَالَ لَا- وَ عَنِ الرَّجُلِ يَلْبَسُ الْخَاتَمَ- فِيهِ نَقْشُ مِثَالِ الطَّيْرِ أَوْ غَيْرِ ذَلِكَ- قَالَ لَا تَجُوزُ الصَّلَاةُ فِيهِ.[9]

این روایت تصریح به عدم جواز دارد.

اما نصوص دال بر طائفه‌ی دوم که دلالت بر کراهت دارد هم در باب 45 آمده، حدیث 2 و 4:

وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ كَرِهَ أَنْ يُصَلِّيَ وَ عَلَيْهِ ثَوْبٌ فِيهِ تَمَاثِيلُ.[10]

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَزِيعٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ع أَنَّهُ سَأَلَهُ عَنِ الصَّلَاةِ فِي الثَّوْبِ الْمُعْلَمِ- فَكَرِهَ مَا فِيهِ مِنَ التَّمَاثِيلِ.[11]

این حدیث هم که سندش درست است کلمه کراهت در آن تصریح شده است.

این دو طائفه از احادیث با سند‌های درست ارائه شد. رأی شیخ بر تحریم است و رأی مشهور بر کراهت و سیدنا الاستاد رأی تحریم را تقویت می‌کند. صاحب جواهر توضحی دارد در جهت جمع که عمل اصحاب موجب جبر سند است و فهم اصحاب موجب تعیین دلالت است. فقیه همدانی هم بر اساس آن توضیحی دارد که بعدا خواهد آمد.