درس خارج فقه استاد سید کاظم مصطفوی

موضوع: كتاب الصلاة/أحكام الأوقات /مستثنیات

نکات تکملیی مربوط به درس گذشته:

1- ابو جریر ابن ادریس است یعنی زکریا بن ادریس که در شیخان مدفون می‌باشد. زکریا بن آدم از اصحاب امام رضا (ع) است و توثیق خاص دارد و زکریا بن ادریس پسر عموی زکریا بن آدم است ولی توثیق خاص ندارد و از اصحاب امام رضا ع بوده است؛ اما توثیق عام دارد که از مروی عنه مشایخ ثلاث است. توثیق دائره اش ضیق است و باید تصریح شود که ثقة، عین و معتمد؛ ولی در مورد او مدح آمده است.

2- محمد بن نعمان ملقب به احول، توثیق خاص ندارد؛ ولی توثیق عام دارد. ابو الفضل نحوی که در این سند آمده، روایت زیادی ندارد و یکی از امتیازات راوی این است که روایت زیادی نقل کند. این راوی توثیق عام ندارد و اعتبار این روایت به وسیله‌ی عمل اصحاب به دست می‌آید که ضعف سند را جبران می‌کند.

پنجمین مورد از مستثنیات:

«الخامس إذا لم يكن له إقبال فيؤخر إلى حصوله.[1] »

اقبال در اینجا به معنای حالت توجه و حضور در نماز است.

باب 19، حدیث 14:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يُونُسَ وَ عَلِيٍّ الصَّيْرَفِيِّ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَكُونُ فِي جَانِبِ الْمِصْرِ- فَتَحْضُرُ الْمَغْرِبُ وَ أَنَا أُرِيدُ الْمَنْزِلَ- فَإِنْ أَخَّرْتُ الصَّلَاةَ حَتَّى أُصَلِّيَ فِي الْمَنْزِلِ كَانَ أَمْكَنَ لِي- وَ أَدْرَكَنِيَ الْمَسَاءُ أَ فَأُصَلِّي فِي بَعْضِ الْمَسَاجِدِ- فَقَالَ صَلِّ فِي مَنْزِلِكَ.[2]

سند این روایت صحیح است.

حدیث شماره هشت این باب:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ وَقْتِ الْمَغْرِبِ- فَقَالَ إِذَا كَانَ أَرْفَقَ بِكَ وَ أَمْكَنَ لَكَ فِي صَلَاتِكَ- وَ كُنْتَ فِي حَوَائِجِكَ فَلَكَ أَنْ تُؤَخِّرَهَا إِلَى رُبُعِ اللَّيْلِ- فَقَالَ: قَالَ لِي هَذَا وَ هُوَ شَاهِدٌ فِي بَلَدِهِ.[3]

سند این حدیث هم صحیح است و دو منظوره می‌باشد که هم بر اقبال دلالت دارد و هم بر به تأخیر انداختن نماز، به دلیل اشتغال داشتن به کاری.

«السادس لانتظار الجماعة إذا لم يفض إلى الإفراط في التأخير و كذا لتحصيل كمال آخر كحضور المسجد أو كثرة المقتدين أو نحو ذلك.[4] »

اگر کسی در اول وقت می‌تواند نماز بخواند است؛ ولی انتظار جماعت را داشته باشد، در این صورت، می‌تواند به خاطر برگزاری جماعت، نماز را از اول وقت به تأخیر بیاندازد به جهت فضیلت جماعت.

باب 33، حدیث 3:

قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنَّ رَجُلًا يُصَلِّي بِنَا نَقْتَدِي بِهِ- فَهُوَ أَحَبُّ إِلَيْكَ أَوْ فِي الْمَسْجِدِ- قَالَ الْمَسْجِدُ أَحَبُّ إِلَيَّ.[5]

در روایت شماره پنج این باب که شیخ در کتاب المجالس و الاخبار، ص75 آن را آورده، در آن چنین آمده: « وَ إِنَّ الصَّلَاةَ فِي الْمَسْجِدِ فَرْداً بِأَرْبَعٍ وَ عِشْرِينَ صَلَاةً[6] »

این نصوص دو منظوره است که هم جماعت و هم حضور در مسجد را که در فراز بعدی می‌آید، هم پوشش می‌دهد و در مسجد نماز به طور طبیعی به جماعت است و بین آن دو ملازمه در بین متشرعه وجود دارد.

او نحو ذلک: مثل انتظار آمدن عالم فقیه با قرائت عالی و صحیح.

وسائل، باب 74 از ابواب جماعت، حدیث شماره 1، روایت جمیل بن صالح که از اجلاء و ثقات است:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَمِيلِ بْنِ صَالِحٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع أَيُّهُمَا أَفْضَلُ- يُصَلِّي الرَّجُلُ لِنَفْسِهِ فِي أَوَّلِ الْوَقْتِ- أَوْ يُؤَخِّرُ قَلِيلًا وَ يُصَلِّي بِأَهْلِ مَسْجِدِهِ- إِذَا كَانَ إِمَامَهُمْ قَالَ- يُؤَخِّرُ وَ يُصَلِّي بِأَهْلِ مَسْجِدِهِ إِذَا كَانَ [هُوَ] الْإِمَامَ.[7]

فقهاء و اهل تحقیق مورد را به عنوان موضوع تلقی نکرده اند که بگویند فقط وظیفه‌ی امام است؛ بلکه امام و مأموم هر دو مکلف اند و نماز برای هر دو به جماعت است.

«السابع تأخير الفجر عند مزاحمة صلاة الليل إذا صلى منها أربع ركعات.[8] »

در بحث قبل گفته شد که اگر کسی برای نماز شب وقت کافی نداشته باشد و چهار رکعت را خوانده باشد که طلوع فجر شود، می‌تواند آن را ادامه دهد هر چند که نماز صبح به تأخیر بیافتد.

«الثامن المسافر المستعجل.[9] »

وسائل، باب 19 از ابواب مواقیت، حدیث 1، صحیحه عمر بن یزید:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَامِرٍ‌ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَقْتُ الْمَغْرِبِ فِي السَّفَرِ إِلَى ثُلُثِ اللَّيْلِ.[10]

التاسع المربية للصبي تؤخر الظهرين لتجعلهما مع العشائين بغسل واحد لثوبها. العاشر المستحاضة.[11]

قاعده:

تمام قطعات زمان به عنوان تخییر وقت نماز است و اول وقت فضیلت دارد و مرجّح است اما اگر مرجح دیگری مثل جماعت، نماز با اقبال، نماز در مسجد و ... پیدا شود، آن را مقدم می‌دارد بر فضیلت و ترجیح در اول وقت؛ پس اگر ترجیحی وجود داشت؛ از جمله‌ی ترجیحات کثرت مأمومین، قرائت، عدالت و فقاهت امام است، این امور سبب ترجیح می‌شود و مقدم بر فضیلت اول وقت می‌شود.