درس خارج اصول استاد محمد مروارید

در ادامه‌ی تقسیمات قضیه‌ی شرطیه باید گفت، قسمی دیگر این‌که موضوع در قضیه شرطیه جز شرط نباشد و بلکه در رتبه‌ای قبل از او بیاید، به طور مثال در «ان جاء الفاسق بنبأ» نبأ جزیی از شرط است که در این قضیه‌ی شرطیه ذکر شده است، حال اگر جای «نبأ» را عوض کرده و آن را در رتبه‌ی قبل از شرط فرض کرده بگوییم «النبأ ان جاء الفاسق به»، این قسم را قبلا ذکر کردیم، حال دو قسم دیگر نیز اضافه می‌شود، به جای نبأ که در رتبه‌ی قبل از شرط قرار گرفته است، قبل از شرط بگوییم «الجائی بالنبأ» و قسم دیگر این‌که بگوییم «الفاسق».

قسم دوم را توضیح دهیم: «الجائی بالنبأ» دو حالت دارد، گاهی فاسق و گاهی غیر فاسق.

توضیح قسم سوم: «الفاسق» دو حالت دارد؛ گاهی جائی بالنبأ است و گاهی خیر.

در این صور، دو صورت مفهوم داشته و صورت سوم خارج است بحث است.

صور ممکن‌المفهوم:

اگر بگوید «النبأ ان جاء الفاسق به» دو حالت دارد، فاسق خبر را می‌آورد و یا فاسق نمی‌آورد:

در این صورت اول، مجیء فاسق، خبر را، دخالتی در نبأ ندارد، زیرا «نبأ» مفروض است و ممکن است فاسق بیاورد و ممکن است غیر فاسق بیاورد، نتیجه این‌که اگر نبأ را فاسق نیاورد، تبین واجب نخواهد بود و مصداق، عدم مجیء نبأ توسط فاسق، این است که عادل بیاورد.[1]

در صورت دوم که «الجائی بالنبا» است دو حالت مفروض است، گاهی آورنده‌ی خبر فاسق است که منطوق این‌چنین خواهد شد که تبین لازم است، گاهی نیز جائی به نبأ غیر فاسق است، در این صورت، وجوب تبین منتفی خواهد شد که مفهوم اصطلاحی است.

بررسی صورت سوم

در این صورت، موضوع را که در رتبه‌ی قبل از شرط است نه نبأ قرار داده (صورت اول) و نه جائی بنبأ که صورت دوم باشد، بلکه خود فاسق را موضوع قرار داده، حال فاسق گاهی خبر می‌آورد و گاهی نمی‌آورد، در این صورت اگر خبر نیاورد، جزا منتفی است اما از باب سالبه به انتفای موضوع.

حال پس از فرض این سه صورت ظاهر آیه مبارکه مطابق با کدام قسم است؟

ظاهر آیه با توجه به فهم عرفی، همان قسم سوم است.

با یک مثال توضیح می‌دهیم: «ان اعطاک زید درهما فتصدق به»، به حسب متفاهم عرف، ظاهر از این کلام این است که تصدق لازم است بر تقدیری که زید، آن درهم را عطا کند، اما بر تقدیر اعطای درهم توسط زید، تصدق منتفی است، به انتفای موضوع.

توضیح این‌که، موضوع به حسب فهم عرف زید است که دارای دو حالت است، گاهی درهم عطا می‌کند و گاهی خیر، حال وجوب تصدق بر عطای درهم معلق شده است، و این توقف، توقفی عقلی است، زیرا پس از عطای درهم جا برای تصدق باز می‌شود و بر فرض عدم اعطا، تصدق به انتفای موضوع، منتفی است و سالبه به انتفای موضوع است.

آیه‌ی مبارکه نیز از همین قسم است، به جای مثال بالا بگویید «ان جاء فاسق بنبأ...».

بنابراین از یک بحث اصولی در باب مفهوم شرط منتقل به یک بحث تطبیقی در حجیت خبر عادل شدیم.

همچنین در قضیه‌ی شرطیه، قسمت اول که شرط است، حدود نُه صورت دارد که در جلسات گذشته مطرح شد.