درس خارج اصول استاد محمد مروارید

مرحوم خویی قائل به ثبوت مفهوم برای شرط بوده لکن با همان مبنایی که در باب اخبار و انشاء دارند.

مشهور موضوع‌له جمله‌ی خبریه را «ثبوت و یا نفی نسبت در واقع» می‌دانند.

مسلک مشهور در باب انشاء این است که جمله‌ی انشائیه وضع شده است برای دلالت بر ایجاد معنا در خارج، البته ایجاد اعتباری مانند ایجاد وجوب، حرمت، ملکیت، زوجیت و ... .

مرحوم خویی: بنابر مسلک مشهور اثبات مفهوم برای قضیه شرطیه ممکن نیست نه وضعا و نه اطلاقا زیرا نهایت مفاد قضیه‌ی شرطیه، ترتب و تفرع جزاء بر شرط است، اما دلالتی بر ترتب معلول بر علت ندارد، حتی از راه اطلاق چه رسد به وضع، و بر فرض قبول دلالت بر ترتب معلول بر علت لکن دلالت بر علیت منحصره ندارد.

مسلک مرحوم خویی در اخبار و انشاء: جمله خبریه وضع شده برای ابراز قصد اخبار از ثبوت یا نفی در واقع.

چرا ابراز را مطرح کردند و مانند مشهور قائل به «ثبوت و نفی نسب در واقع» نشدند؟

زیرا ایشان در باب وضع معتقدند که حقیقت وضع زمانی شناخته خواهد شد که غرض وضع معلوم باشد، غرض نوعی وضع، تفهیم مقاصد از راه واژگان است، لذا وقتی انسان قصد افهام از طریق غیر واژگان مانند اشاره را دارد یا مقدور نیست و یا دشوار، پس هر انسانی مقاصد خود را با واژگان به دیگران منتقل می‌کند، حال که غرض وضع، تفهیم مقاصد شد، حقیقت وضع عبارت خواهد از «تعهد»، تعهد به این‌که هرگاه متکلمی قصد تفهیم معنای خاصی را داشته باشد، بایستی با لفظ مخصوصی تکلم کند پس می‌توان گفت جعل مانند وضع قانون است، «متی اراد المتکلم معنی خاصا یتکلم بلفظ مخصوص» پس حال واضع و دیگران مساوی است و دیگران نیز مانند واضع متعهد می‌شوند به این‌که متی ارادوا المعنی الخاص یتکلمون بلفظ مخصوص.

مانند وضع «ماء»، حقیقت این وضع این است که واضع تعهد کرده است هرگاه اراده‌ی تفهیم جسم سائل بارد بالطبع را دارد از واژه‌ی «ماء» استفاده کند، سپس دیگران نیز از واضع تبعیت می‌کنند، بنابراین اگر کسی لفظی را در معنایی به کار بندد بر او نیز صدق واضع می‌کند زیرا متعهد شده است، لکن به جهت پیش‌قدمی شخصی خاص در این تعهد، تنها به همان اولین فرد، «واضع» اطلاق می‌شود.

حال که حقیقت وضع را تعهد دانستیم، بایستی به امری اختیاری تعلق گیرد، لذا اگر معنای خبر همان‌طور باشد که مشهور می‌گویند (ثبوت و نفی نسبت در واقع)، امری است که مورد اختیار نیست، پس بایستی اخبار را همان ابراز قصد اخبار از ثبوت یا نفی در واقع تفسیر کنیم تا امری اختیاری باشد.

اما در جمله‌ی انشائیه، مسلک ایشان این است که وضع شده برای دلالت بر ابراز امر اعتباری نفسانی در خارج.

طبق این مسلک می‌توان مفهوم شرط را ثابت کرد که سیاتی.