درس الفائق استاد محسن مرتضوی

موضوع: سیره متشرعیه/مقامات /منشا سیره متشرعیه

بحث بعد از مدتی در سیره عقلاییه تمام شد وبه سیره متشرعیه رسید که منشأ آن ارتکاز متشرعه است بما هم متشرعیه است وربطی عقل وعقلا ندارد

مقام اول: تعریف سیره متشرعه

سیره متشرعه سیره‌ای است که متشرعه بما هم متشرعه آن را انجام می‌دهند یعنی فقط بخاطر شریعت و مذهب به آن عمل می‌کنند. به عبارتی دیگر سیره متشرعه، اتفاق جمیع یا اکثر اهل شریعت یا مذهب، بخاطر متشرع بودن و شیعه بودنشان است و نه بخاطر اینکه از عقلا می‌باشند.

سیره متشرعه به لحاظ منشاء آن سه قسم می‌شود:

قسم اول: سیره متشرعه بر عمل خاصی که منشاء آن فقط متشرعه بودن و أخذ از دین و شریعت است و در آن عمل، منشأ عقلایی وجود ندارد، همانند جهر در نمازهای جهریه.

قسم دوم: سیره متشرعه بر عملی که در آن منشاء عقلایی نیز وجود دارد، همانند عمل کردن به خبر ثقه، در صورتی که متشرعه به خاطر أخذ از دین و شریعت به آن عمل کنند نه به خاطر جهت عقلایی بودن آن.

قسم سوم: سیره متشرعه بر عملی که فقط در آن منشاء عقلایی وجود دارد و متشرعه هم به خاطر اینکه از عقلا می‌باشند به آن عمل می‌کنند، همانند عمل به ظواهر الفاظ. این قسم در حقیقت همان سیره عقلاییه بوده و از محل بحث سیره متشرعه خارج است.

_ پس قدر متیقن سیره متشرعیه برمورد اول از این سه منشأ دلالت می کند ومورد دوم همیشگی نیست ومورد سوم داخل در عقلاییه می شود.

مقام دوم: دلایل حجیت سیره متشرعه

اگر سیرۀ متشرعه معاصر معصومین: بر عمل خاصی شکل بگیرد، منشأ و موجبی برای آن، جز تلقی احکام از شارع مقدس نمی‌توان تصور کرد. بنابراین چنین سیره‌ای که بر اساس اخذ از منبع وحیانی شکل گرفته حجیت و اعتبار دارد چون احتمالاتی که نسبت به موجب و منشأ سیره متشرعه قابل تصور است یکی از این امور شش گانه می‌باشد:

    1. استناد به نکات عقلاییه

    2. تشریع و اختراع عمل از پیش خودشان

    3. وقوع غفلت و خطا در نحوه عمل و سیره متشرعه

    4. تاثیر پذیری از سیره مخالفین و اهل سنت

    5. احتیاط کردن در مواردی که سیره مطابق با احتیاط است

    6. أخذ و تلقی از شارع مقدس

به این دلیل که احتمالات پنجگانه اول مردود است پس کشف می‌شود منشأ و موجب سیره متشرعه، امری جز تلقی و اخذ از شارع مقدس نمی‌باشد. دلیل بطلان احتمالات پنج گانه به شرح ذیل است:

احتمال اول: بنابر فرضِ مساله، منتفی است چون سیره محل بحث سیره متشرعه است نه سیره عقلاییه.

احتمال دوم: خلاف فرض متشرعه بودن آنها است چون متشرعه بما هم متشرعه عملی را از پیش خودشان انجام نمی‌دهند.

احتمال سوم: بر اساس حساب احتمالات منتفی است که تعداد زیادی از متشرعه غفلت و اشتباه کرده باشند؛ بله نسبت به عمل یک نفر احتمال خطا وجود دارد ولی نسبت به عمل همۀ متشرعه این احتمال بسیار ضعیف است.

احتمال چهارم: این احتمال نیز ضعیف است این جهت که متشرعه وقتی اطلاع دارند در بسیاری از احکام اهل سنت مخالف با امامیه تبعیت از آنها معنا ندارد چون این خُلف فرض متشرعه بودنشان است.

احتمال پنجم: این احتمال نیز منتفی است چون عمل به احتیاط موجب عُسر و حرج در بسیاری از موارد می‌شود و لذا نمی‌تواند وجه عمل همه متشرعه شود.

بنابراین با انتفاء احتمالات پنج گانه، متعین می‌گردد که عمل متشرعه بنابر تلقی و اخذ از شارع بوده باشد و هو المطلوب.