درس الفائق استاد محسن مرتضوی

موضوع: طرق احراز سیره/طرق احراز سیره زمان معصوم /طریق2و3و4و5و6

گفتیم چندراه براحرازسیره معاصرمعصوم داریم که راه اول آن گذشت وراه دوم آن تحلیل وجدانی است که توضیح داده می شودوهمچنین راههای دیگرآن.

2. تحلیل وجدانی: زمانیکه یک سلوک و مسأله اجتماعی در نظر گرفته شود و با تأمّل و تحلیل آن به این نتیجه برسیم که این سلوک ربطی به أنظار و سلیقه‌های مختلف ندارد بلکه منشأ آن ارتکاز عقلایی عام می‌باشد، می‌توان این سلوک و سیره را به جامعه عصر معصومین: نیز سرایت داد و بدینوسیله سیره عقلاییه عصر معصومین: نیز احراز گردد.

3. ضرورت و نیاز اجتماعی: اگر موضوع سیره عقلاییه از اموری باشد که مورد نیاز و ضرورت اجتماعی است به طوری که از فقدان آن اختلال نظام پیش می‌آید، می‌توان با وجود همین ضرورت و نیاز اجتماعی، سیره عقلاییه عصر معصومین: را نیز احراز نمود، همانند قاعده ید (اینکه ید اماره بر ملکیت است به طوری که اگر چنین نباشد اختلال نظام پیش خواهد آمد.)

4. نقل تاریخی: می‌توان سیره عقلاییه زمان معصومین: را با نقل تاریخی معتبر، همانند نقل واقعه به صورت تواتر یا استفاضه یا نقل خبر واجد شرائط حجیت، احراز نمود، مثل نقل و إخبار از إستخراج برخی از معادن همچون عقیق و ملکیّت آنها به حیازت در عصر معصومین.

5. کشف سیرۀ زمان معصوم توسط سیرۀ معاصر زمان خود: اگر سیره عقلاییه را در موضوع عام البلوی در عصر معاصر احراز شود به طوریکه سیره‌ای باشد که منشأ عقلایی و شأنیت تطابق عملی همه عقلا را دارا باشد، در این صورت از قرائن به دست می‌آید که این سیره باید دارای ریشه‌های عمیق در عصور متقدَّم باشد، در نتیجه می‌توان احراز نمود که این سیره عقلاییه در زمان معصومین: هم بوده است چون احتمال تحول و تغییر اجتماعی در این سیره عقلاییه عام در طول تاریخ بعید به نظر می‌رسد. مگر اینکه احتمال تحوّل و تغییر تدریجی به حسب شرائط و ظروف زمانی در آن داده شود که در این صورت نمی‌توان سیره عقلاییه در عصر معصومین: را احراز نمود.

6. عدم تحقق بدیل سیره: در مواردی که برای سیره عقلاییه بدیل و جانشین وجود دارد، می‌توان سیره عقلاییه از راه عدم تحقق بدیل و جانشین احراز نمود، به این تقریب که اگر سیره عقلاییه مد نظر تحقق نداشته باشد باید بدیل آن در خارج محقق شود و اگر بدیل آن در خارج محقق می‌شد حتماً اثر و خبر آن به ما می‌رسید و حال آن که اثری از تحقق بدیل سیره در خارج وجود ندارد، پس از عدم تحقق بدیل، می‌توان تحقق خود سیره عقلاییه را در خارج اثبات نمود، مثلاً اگر شارع مقدس سیره عمل کردن به ظواهر الفاظ را برای پی بردن به مقاصد متکلّم در خطابات شرعیه قبول نداشت باید برای آن بدیل و طریق دیگری معرفی می‌نمود و حال آنکه بدیل و جانشینی برای آن به ما نرسیده در نتیجه کشف می‌شود که سیره عقلاییه عمل به ظواهر در خطابات شرعیه حجیت و اعتبار دارد.