درس الفائق استاد محسن مرتضوی

موضوع: ادله حجیت سیره عامه/وجه دوم /توضیح واشکال

درجلسه قبلی گذشت که بحث دردلیل برحجیت سیره عقلاییه عام وگفته شدکه دلیلی برارزش استقلالی وحجیت ذاتی سیره ی عقلایی نداریم،بله گفتیم اگه سیره عقلایی عام باشدازهمه حیث وجوانب که منشأ آن فطرت وارتکازعقلایی است،واختصاص به زمان ومکان وافرادخاصی ندارد،حجت خواهدبود. وجه دوم: اگر عقلا با اختلاف سلیقه و عقاید، بر امری اتفاق عملی پیدا کنند، کاشف از وجود یک منشأ واحد است که یا ارتکاز عقلایی عام باشد، یا حکم عقل عملی و یا تعالیم انبیاء، بنابراین چنین سیره ای اعتبار ذاتی دارد.

مرحوم سید ابوالحسن اصفهانی اماریت ید را مثال برای سیره ی عام می داندومی گوید امرجبلّی است که خداوند این فطرت را دروجود انسانها قرارداد که آن رااماره برملکیت می دانند واین معنا قابل جعل نیست نه اثباتاونه نفیاًچون اگرنفی کند خلاف حکمت است واگر بخواهدجعل کند تحصیل حاصل است ومردم خودبه خود انجام میدهند.

کلام مرحوم میرزای نایینی: می فرماید منشأسیره ی عقلایی یااجبار حکومت ویاتعلیم انبیایاامرفطری وارتکازعقلایی است واگر سیره ای مرز زمان وافراد راگذراندمعلوم می شود پشتوانه ی آن فطرت وارتکازاست وسیره هایی که براساس اجبار حکومت باشد موقت وخاص است ویاسیره ای که منشأآن تعلیم انبیاست نیز موقت وخاص است ولذاتعالیم انبیا هم نمی تواند سیره ی عام تشکیل دهدزیرا فقط متدینین عمل می کردند وسیره ی متشرعین می شود.وفقط ارتکاز عقلایی میتواند سیره ی عام تشکیل دهد.[1]

فرق بین وجه اول ودوم:اینکه وجه اول ازقبیل برهان لمی است که ازعلت به معلول پی می بریم یعنی ازاتفاق عقلاپی به نفی خطا می بریم ووجه دوم ازقبیل برهان انّی است که ازمعلول به علت پی می بریم یعنی ازاتفاق پی به سبب معتبری به نام ارتکاز عقلایی که باعث می شود سیره ی عامی صورت بگیرد،می بریم.

اشکال:دروجه دوم می گوید وقتی عقلاهمه به اتفاق کاری را انجام می دهند پی به منشأعامی می بریم چون اگرمنشا عام نبود سیره عام هم تشکیل نمی شدواگر منشأش جبرجائرویاعواطف واحساسات مردم ویاتعالیم انبیابودسیره ی خاص تشکیل می شد،بنابراین چه کسی گفته این امر عام درست است وشارع هم قبول داردچون شماگفتید که بسیاری از سیره های عقلاییه است ولی شارع ردع کرده.

جواب:آن سیره هایی را که شارع رد کرده دائما سیره های خاص که منشأآنها عواطف وسلیقه و....است،اما اگرسیره ای عام شد که منشأش فطرت وارتکاز عقلایی است شارع هم به عنوان عاقلٌ داخل در آنها است وامضاهم لازم ندارد.

نکته:سیره ی خاصه ای که ملحق به سیره ی عامه می شد(سیره ی خاصی که اختصاص به افراد خاص یامکان خاص یازمان خاص داردولی به حیثی که اگه هرعاقلی درآن قرار گیرد همان سیره را انجام می دهد)نیاز به امضا ندارد.