درس الفائق استاد محسن مرتضوی

موضوع: اصناف ادله حجیت سیره/دلیل چهارم /توضیح واشکالات آن

بحث ما دردلایل حجیت سیره عقلاییه که ارزش ذاتی دارد بودودلیل اول ودوم وسوم گذشت ودردلیل چهارم هم گفتیم اکثرعقلاسیره ای دارندونمی دانیم شارع هم به عنوان عاقل دیگر،داخل درعقلا است یانه،گفته شدکه ازباب قاعده اعم اغلب شارع هم داخل درعقلاست و وقتی شارع داخل سیره ی عقلاشدهم عاقل است وهم شارع،چون که عاقل هست احکام عقلایی دارد یعنی همان سیره ی اکثرعقلارادارد وچون که شارع است احکام بماهوشارع داردفلذا بماهوعاقلٌ احکامی داردکه بماهوشارع آنهارا تأییدمی کندپس خلاصه دلیل این شد که همیشه امضاچسبیده به سیره ی عقلاییه است به این صورت که اول شارع را داخل درعقلاکردیم وشارع هم که بود پس شارع همیشه احکام عقلایی راتأیید می کنددرنتیجه امضاهمراه سیره است.

اشکال اول:دلیل دورکن دارد اینکه شارع داخل سیره عقلا است وهمیشه احکام شرعی مطابق بااحکام عقلاییست،فلذا این دورکن راقبول نداریم ومی گوییم اینکه شارع ،داخل درسیره اکثر عقلا نمی شودوما ازخارج می دانیم که شارع درموارد زیادی داخل سیره های آنها نشده است وهمچنین هنگام شک نمی توان اورادرسیره عقلا داخل کرد وبایداحرازشودکه شارع موافق باسیره ی عقلاست چون درمواردی زیادی شارع باعقلامخالفت کرده است زیرامنشأسیره عقلاعواطف واحساسات است واصلاامکان دارد مرتبه عقل شارع کاملتر واتمّ ازعقل عقلاست زیراشاید سیره ی آنهابراساس عقل ابتدایی باشد.

اشکال دوم:اینکه درمقدمه ی دوم گفتید احکام شرعی مطابق احکام عقلی است،منظور عقلی محض است نه عقل مردم زیرا عقول مردم به بسیاری ازاحکام نمی رسدحتی نوابغ وحکّام آنهاوبه همین دلیل درمواردزیادی شارع سیره های آنهاراردع کرده است.

نکته:پس دلیلی براینکه سیره ی عقلا به خودی خود حجت باشد،نیافتیم.فقط یک چیز مشخص شدکه چه سیره ی عقلاییه حجیت ذاتیه دارد وآن سیره ای که درهمه ی زمانهاومکانهاوهمه ی افرادبماهم عقلاباشدحجت است زیراشارع هم داخل آن است.مثل عمل به ظواهرواماره بودن یدبرملکیت

برخی در اعتبار و ارزش ذاتی سیره عقلا، قائل به تفصیل بین سیره عقلاییه عام که نشأت گرفته از ارتکاز عقلایی عام باشد و دیگر سیره های عقلاییه شده اند. و به دو وجه برای صحت این نظریة استناد کرده اند:

    1. وجه اول: اگر سیره عقلا، سیره همه عقلا بما هم عقلا باشد به حسب احتمالات، احتمال خطا و اشتباه در آن وجود ندارد، در نتیجه چنین سیره ای ارزش و اعتبار ذاتی دارد.

وجه دوم: اگر عقلا با اختلاف سلیقه و عقاید، بر امری اتفاق عملی پیدا کنند، کاشف از وجود یک منشأ واحد است که یا ارتکاز عقلایی عام باشد، یا حکم عقل عملی و یا تعالیم انبیاء، بنابراین چنین سیره ای اعتبار ذاتی دارد.