درس خارج اصول سیدعبدالهادی مرتضوی

کلام در این بود که تمایز علوم به چه می باشد، گفتیم در اینجا اقوالی وجود دارد.

قول اول، قول مشهور بود که تمایز علوم، به تمایز موضوعات آن می باشد.

بر این قول دو اشکال شده است:

اشکال اول: دلیل مشهور بر لزوم موضوع این بود که غرض واحد بود، بدین جهت گفته اند که موضوع هم باید واحد باشد و هر علمی، موضوع لازم دارد، اگر چنین است، تمایز باید به اغراض باشد نه موضوعات، زیرا علم به وحدت موضوع، ناشی از علم به وحدت غرض است، اگر منشاء غرض است، صحیح نیست از منشاء به ناشی منشاء که موضوع باشد عدول شود.

اگر بگوئید تمایز، هم به غرض است و هم به موضوع است، معنای آن این می شود که شما گفته اید تمایز هم به منشاء است و هم به ناشی، زیرا غرض منشاء است و موضوع ناشی است و نمی شود تمایز به دو چیز باشد.

این اشکال اول بر قول مشهور که گفته اند تمایز علوم، به موضوعات علم است.

اشکال دوم: مرحوم آخوند در کفایه می فرمایند: «و قد انقدح بما ذكرنا أن تمايز العلوم إنما هو باختلاف الأغراض الداعية إلى التدوين لا الموضوعات و لا المحمولات و إلا كان كل باب بل كل مسألة من كل علم علما على حدة كما هو واضح لمن كان له أدنى تأمل‌».[1]

مرحوم آخوند می فرمایند اگر بنا باشد که تمایز به موضوعات باشد که مشهور می گویند (البته ظاهر کلام صاحب کفایه، موضوعات مسائل است نه علوم به قرینه کلمه محمولات در عبارت ایشان)، لازم می آید هر بابی در هر مسئله ای، علم مستقلی باشد، زیرا موضوعات و محمولات مسائل با یکدیگر متغایر هستند، حتی موضوعات مسائل علم واحد، شما به علم نحو بنگرید، می گوئید کل فاعل مرفوع، این یک مسئله نحو است یا کل مفعول منصوب که مسئله دیگر نحوی است یا کل مضاف الیه مجرور. این سه مسائل تغایر موضوعات و محمولات است.

در این سه مسئله به وضوح روشن است اگر تمایز علوم به تمایز موضوعات یا محمولات بود، هر آینه هر یک از این مسائل علم مستقلی حساب می شد، پس می بینید به تعداد مسائل علوم، موضوع بود و علم داشتید.

جواب: البته از فرمایش مرحوم آخوند جواب داده اند که ملاک تغایر در علوم، موضوعات علم است نه موضوعات مسائل که شما می گوئید و بعد تعدد درست کنید. مشهور موضوعات مسائل را نمی گویند که لازمه آن تعدد باشد.

مثلا موضوع علم نحوف کلمه و کلام است، موضوع علم فقه، فعل مکلف است و موضوع علم اصول، ادله اربعه است.

تا به حال قول اول در تمایز علوم که فرمایش مشهور بود، بیان شد که می گویند تمایز علوم، به تمایز موضوعات آن علم است اگرچه صاحب کفایه موضوعات را مسائل معنا کرده است.

قول دوم: مرحوم آخوند می فرمایند: تمایز علوم به تمایز اغراض است،[2] به این معنا که تمایز علوم به تمایز اغراضی است که داعی برای تدوین علوم شده است.

مثلا علم اصول تدوین شده است به غرض اقتدار بر استنباط و علم نحو تدوین شده است به غرض نگهداری زبان از خطا و علم منطق تدوین شده به غرض نگهداری فکر از خطا.

پس صاحب کفایه می فرمایند تمایز علوم به تمایز اغراض است، هر چه که دخیل در غرض آن علم باشد، موجب می شود غرض این علم با علم دیگر متفاوت باشد و همه غرض ها یکی نمی باشد و همین تفاوت غرض، موجب تمایز علوم شده است.

این فرمایش صاحب کفایه است.

البته باید دانست که قبل از صاحب کفایه هم مرحوم سید شریف جرجانی، این مطلب را گفته است و صاحب کفایه از ایشان متابعت کرده است.

البته مرحوم آخوند مطالبی را در تثبیت حرف خودش ذکر کرده است که در جلسه بعد بیان خواهد شد.