درس خارج اصول سیدعبدالهادی مرتضوی

بیان کردیم که دو بحث را باید متعرض شویم، بحث اول این بود که آیا تخییر ابتدائی است یا استمراری که بیان شد و ما به تبع صاحب کفایه این قول را انتخاب کردیم.

بحث دوم این است که تخییر در متعارضین، مسئله اصولی است یا تخییر در مسئله فقهی؟

اگر بگوئیم تخییر فقهی است، مانند تخییر در خصال کفارات ثلاثه است که مکلف مخیر است هر یک از این سه را انتخاب کند، یا عتق کند یا اطعام 60 نفر یا روزه 60 روز؛ یا تخییر در مسئله اصولی است، یعنی در مقام حجیت، تخییر است و می توانیم یکی را در مقام حجیت اخذ کنیم و هر کدام را گرفتیم همان حجت می شود، این مانند این است که سر چهار فسخ، قصر بخوانیم یا اتمام که دو روایت دارد، یکی می گوید قصر بخوان، یکی می گوید تمام بخوان، حال روایتی که می گوید اذن فتخیر، این تخییر را برای مجتهد گفته است و تخییر برای مجتهد، در مسئله اصولی است و همچنین اگر تخییر برای مقلد بود، مسئله فقه است مثل خصال کفارات ثلاث یا خواندن نماز جمعه یا ظهر و...

به عبارت دیگر، تخییر در مسئله فقهی، برای مقلد و متجهد است اما تخییر در مسئله اصولی، مختص به متجهد است.

سوال: مجتهد برای وظیفه عملی خود مخیر است قصر یا اتمام را انتخاب کند که بحثی در این نیست، حال اگر قصر را انتخاب کرد و وظیفه عملی خود را مشخص کرد، آیا این انتخاب خود را می تواند برای مقلدینش هم انتخاب کند و در مقام افتاء بگوید شما هم باید قصر بخوانی یا اینکه باید بگوید شما هم مخیر هستید که قصر بخوانید یا اتمام.

یعنی مجتهد دو گونه می تواند حرف بزند، مجتهد در مقام فتوا آیا باید بگوید قصر را بخوانید و یا اینکه باید بگوید شما هم مخیر بین قصر و اتمام هستید؟

به عبارت دیگر، آیا مجتهد می تواند در مقام افتاء فتوا بدهید به تخییر اصولی برای مقلدین یا خیر؟ آیا مجتهد می تواند بگوئید شما آزاد هستید یکی از دو روایت قصر یا اتمام را انتخاب کنید یا خیر نمی تواند و مجتهد باید برای مقلدین خود، مختار خودش را بیان کند؟

در اینجا دو نظریه است:

نظریه اول: معروف و مشهور بین فقهاء گفته اند مجتهد باید به آنچه که خودش انتخاب کرده است، فتوا بدهد و اگر قصر را انتخاب کرده است، بگوید یجب علیکم القصر نه اینکه برای مقلدین خود فتوا به تخییر اصولی بدهد.

نظریه دوم: بعضی هم گفتند مجتهد می تواند برای مقلدین خود هم در مسئله اصولی، فتوا به تخییر بدهید و بگوید شما آزاد هستی قصر یا اتمام بخوانید چون دو روایت هست و می توانید به هر کدام که می خواهید عمل کنید.

کسانی که گفته اند مجتهد می تواند برای مقلدین خود فتوای اصولی بدهد و بگوید شما مخیر هستید قصر را انتخاب کنید، یا اتمام، بخاطر این است که حجیت امارات و اصول، اختصاص به مجتهد ندارد و شامل همه مکلفین می شود. بله شرایطی دارد که این شرایط را مجتهد درک می کند که هم برای خودش حجت است و هم به نیابت از مقلدین، یعنی آن شرایطی که دلالت بر تخییر می کند و برای مجتهد حجت است، برای مقلدین هم حجت است.

یعنی مجتهد در رسیدن به واقع، نیابت از مقلدین دارد و عمل مقلد را قبول کرده است و گویا می گوید هر چه من می گویم از طرف شما هم می گویم، در این صورت اگر نظر مجتهد در مورد متعارضین، تخییر اصولی شد، می تواند همین را برای اصولی بازگو کند و بگوید اگر این حالت برای مقلدین پیش آمد می توانند به هر کدام از دو دسته از روایات عمل کند.

پس جهت اینکه می تواند تخییر اصولی را بازگو کند، این است که تخییر اصولی برای مجتهد حجت است و خودش می تواند به این عمل کند و از باب اینکه نیابت از مقلدین در مسائل می کند، می تواند این را برای مقلدین بگوید که به هر کدام خواستند عمل کند.

سوال: مجتهد این حرف را چگونه به مقلدین که عامی هستند، بگویند؟ چگونه مجتهد برای مقلدین، حکم تخییر اصولی را بیان کند؟ آیا احدهمای لا معین یا احدهمای بعینه یا احدهما بشرط ترک احدهما؟ چگونه این را در بیان کند؟

پس تا به حال این نتیجه رسیدیم بر فرض که مجتهد به تخییر اصولی برسد و در مقام عملش این تخییر حجت باشد و بتواند این تخییر اصولی را برای مقلدین بیان کند از باب اینکه نایب مقلدین است در رسیدن به واقع، این مشلکه پیش می آید که چگونه کیفیت تخییر در مسئله اصولی را برای مقلدین بیان کند که در جلسه بعد بررسی خواهد شد.