درس خارج اصول سیدعبدالهادی مرتضوی

بیان شد که قاعده در متعارضین، تساقط است.

برخی در اینجا قاعده ای تاسیس کرده اند که الجمع مهما امکن، اولی من الطرح، یعنی اگر بتوانیم بین دو روایت جمع کنیم، بهتر از این است که آن را طرح کنیم.

لفظ اول: «امکن»

در مراد از این لفظ، دو احتمال است:

احتمال اول: امکان عقلی؛ در این صورت امکان تصور تعارض نمی باشد، چون وقتی دو دلیل را نگاه کنیم، از نظر عقل، امکان جمع بین این دو است.

احتمال دوم: امکان عرفی؛ مراد از امکان در اینجا همین است، یعنی عرف بین دو دلیل بتواند جمع کند.

حال سوال این است که آیا در متعارضین باید عرفی کرد یا خیر؟

ابتدائا می گوئیم اگر بتوان بین متعارضین جمع عرفی کرد، خارج از بحث تعارض است، چون موضوع تعارض شک است و با جمع دیگر شک و تحیری باقی نمی ماند.

حال آنهایی که می گویند بین متعارضین جمع می کنیم، در مقابل تساقط، تخییر و ترجیح این حرف را می زنند.

اگر در مقابل تساقط این حرف را می زنند، به این بیان که می گویند ما قائل به تساقط نشویم، بلکه بین دو روایت جمع کنیم و هر دو روایت را نگه داریم، در اینجا یک اشکال عمده ای در این جمع به نظر می رسد و آن اینکه اگر شما قائل به تساقط شدید، در حقیقت از سند هر دو روایت رفع ید کرده اید، یعنی در متعارضین می گویند دیگر بعد از تساقط، نه سند روایت اول درست است نه سند روایت مقابلش و هر دو سند را خراب کرده اید.

در اینجا سوال ما این است که در جمع چه می کنید؟ در حقیقت شما با جمع کردن، دلالت هر دو روایت را خراب کرده اید. معنای جمع عرفی این است که دلالت روایت اول و دوم، هر دو مخدوش است و باید بتوان تصرف در دلالت هر دو کرد تا جمع معنا بدهد.

در حقیقت ما تساقطی ها به آقایانی که می خواهند جمع کنند، می گوئیم هر دو یک کار کرده ایم، ما (قائلین به تساقط) سند را خراب کرده ایم، شما دلالت را خراب می کنید و هیچکدام بر دیگری مزیتی ندارد.

ان قلت: قائلین به جمع می گویند: جمع بر تساقط مقدم است، چون اگر بگوئید تساقط، دو کار کرده اید:

1. سند هر دو را خراب کرده اید.

2. دلالت هر دو را خراب کرده اید.

اما ما که قائل به جمع هستیم، فقط دلالت هر دو را خراب می کنیم و با سند کار نداریم، پس جمع کردن اولی از تساقط است.

قلت: می گوئیم خیر، در طرح سند که قائل به تساقط می گوید، یک ظهور از بین می رود و آن حجیت سند است، بله با عدم حجیت سند، دیگر ظهوری برای دلالت باقی نمی ماند. به عبارت دیگر دلالت تابع سند است. پس قائلین به تساقط می گویند فقط سند از بین می رود لا غیر و شما هم می گوئید فقط دلالت از بین می رود لا غیر و هیچ کدام ترجیحی بر دیگری ندارد و نمی توان گفت طرح دلالت یا طرح سند، از دیگری اولی است و هر دو در یک کفه ترازو می باشند.

مضافا بر اینکه وقتی شما جمع می کنید، در حقیقت از ظهور هر یک رفع ید می کنید اما آن ظهوری که سندش حجت نیست، در نتیجه فرقی بین تساقط و بین جمع نمی باشد، در تساقط سند هر دو خراب شده است، در جمع، دلالت هر دو خراب شده است، اما دلالتی که سند آن هم معتبر نیست.

در نتیجه فرقی بین تساقط و جمع نکرده است.