موضوع: موضوع علم / تعریف علم اصول / مباحث الفاظ- جلسه 117

کلام در این بود که موضوع علم اصول چیست، گفتیم قول اول، فرمایش مشهور و میرزای قمی بود که می گفتند موضوع علم اصول، ادله اربعه به وصف دلیلیت است، به این معنا کتابی که حجت است موضوع علم اصول است، سنت به وصف حجیت موضوع علم اصول قرار می گیرد و...، پس موضوع مرکب از دو جزء است:

1. کتاب

2. وصف حجیت برای کتاب.

همچنین شما در سنت هم همین حرف را بزنید، در عقل و اجماع هم همین حرف را بزنید.

صاحب فصول بر این فرمایش اشکال کرده اند و برای توضیح این اشکال باید دو مقدمه را ذکر کنیم که قبلا در امر چهارم و ششم از امور پانزده گانه عنوان کردیم:

مقدمه اول: مبادی بر دو قسم است:

قسم اول: مبادی تصوریه: مبادی ای که موجب علم، آشنایی و شناسایی موضوعات و محمولات می شود، مثلا شما می گوئید فاعل چیست، مفعول چیست، مرفوع چیست، منصوب چیست، منصوب چیست، زید چیست، قائم چیست، مضاف چیست، مضاف علیه چیست؟ تمام اینها شناسایی موضوعات یا محمولات، علم به آن را مبادی تصوریه می گویند.

تمام علم به اینکه فاعل چیست، مرفوع چیست، مرفوع چیست، منصوب چیست، مبادی تصوریه است.

در حقیقت علم و شناساسی موضوع و محمول را می گویند مبادی تصوریه.

قسم دوم: مبادی تصدیقیه: این مبادی در قبال مبادی تصوریه می باشد، مراد از مبادی تصدیقیه، علم به ثبوت محمولات برای موضوعات است، در مبادی تصوریه، فاعل را جدا فهمیدید، مرفوع را فهمیدید جدا، اما در مبادی تصدیقیه می گوئید فاعل مرفوع است، رفع را برای فاعل تثبیت می کنید، جر را برای مضاف الیه تصدیق می کنید. یعنی علم به ثبوت رفع برای فاعل را مبادی تصدیقیه می نامند.

پس علم به ثبوت محمولات برای موضوعات که می گوئید الفاعل مرفوع و المفعول منصوب، مبادی تصدیقیه است.

مقدمه دوم: کان بر دو مفاد (ما یک ثبوت واقعی و حقیقی داریم و یک ثبوت غیر واقعی) است:

قسم اول: مفاد کان تامه یا ثبوت واقعی و حقیقی، یعنی با گفتن آن، نیاز به خبر ندارد، مثلا گفته می شود زید وجود دارد، این نیاز به توضیح ندارد، عالم است، مدرسه نواب است، مسجد ملاحیدر است، بعد گفتن اینها، فرد دنبال خبر نیست و بحث از هستی است و نیاز به چیزی نیست، یعنی فرد کار ندارد، دیوار مدرسه چگونه است، ارتفاع مدرسه چه مقدار است را کار ندارد، مساحت مدرسه چه مقدار است کار ندارد و...

در اینجا که بحث از هستی است، مفاد کان تامه است.

قسم دوم: مفاد کان ناقصه یا ثبوت غیر واقعی، در این قسم، بحث از چگونه هستی است، بحث از رنگ دیوار مدرسه یا مساحت مدرسه و... است. یعنی با گفتن آن، نیاز به خبر دارد، مثلا فرد می گوید خانه است، اما فرد دنبال سنگ آن است یا رنگ آن است یا فرش آن است یا مساحت که چگونه است و تمام اینها بحث از عوارض است که می شود مفاد کان ناقصه. مثلا زید است اما قد بلند است یا کوتاه، سفید است یا سیاه و... همه از عوارض است.

به عبارت دیگر می گوئیم بحث از قبوت و لا ثبوت (هست و نیست)، بحث از مفاد کان تامه است و بحث از احوال (چگونه هستی) بحث از مفاد کان ناقصه است.

با این بحث دو مقدمه تمام می شود.

حال میرزای قمی می فرماید موضوع علم اصول، ادله اربعه به وصف دلیلیت است، یعنی سنت و کتابی که حجت است موضوع است، حال بر ایشان اشکال شده که اگر موضوع، ادله اربعه به وصف حجیت باشد، باید اکثر مسائل اصول، از علم اصول خارج شود و داخل در مبادی تصوریه شود، که این مبادی بدرد علم اصول نمی خورد، چون بحث از عوارض، همیشه بحث از مفاد کان ناقصه است. مثلا بحث از حجیت خبر واحد، بحث از حجیت امارات، بحث از اصول عملیه، بحث از تعادل و تراجیح و... بحث از عوارض است و مفاد کان ناقصه می باشد.

در حالی که میرزا، موضوع را مفاد کان تامه و مبادی تصوریه گرفته است و این مسائل نام برده شده، از مفاد کان ناقصه است. مثلا میرزای قمی می گوید بحث از خبر واحد، بحث از وجود خبر واحد است و مفاد کان تامه. چون شمای میرزا و مشهور حجیت را جزء موضوع قرار دادید و گفتید سنتی که حجت است موضوع علم اصول است، پس بحث از عوارض نمی کنید، شما می گوئید سنتی که حجت است، در اینجا حجیت را جزء موضوع گرفته اید و دیگر بحث از مفاد کان ناقصه نیست.

همچنین بحث از اصول عملیه، ملازمات عقلیه، تعادل و تراجیح و... همینگونه است.

لذا وقتی بحث از حجج می کنید، بحث از ثبوت و لا ثبوت می کنید، سنتی که حجت است، هست یا نیست که در این صورت بحث از عوارض نیست و لذا داخل در مبادی تصوریه می شود نه مسائل علم اصول و همچنین بحث از استلزامات عقلیه بحث از عوارض ادله اربعه نیست. همچنین بحث اصول عملیه، بحث از تعین وظیفه مکلف می شود و دیگر بحث از عوارض ادله اربعه نیست.

پس از اشکال قول مشهور این شد که اگر موضوع را ادله اربعه به وصف حجیت گرفتید، اکثر مسائل علم اصول، خارج می شود، چون بحث از ثبوت و لا ثبوت است نه بحث از احوال.

تا به اینجا قول اول و اشکال آن بیان شد و این بحث تتمه ای دارد که در جلسه بعد بیان خواهد شد.