درس خارج اصول سیدعبدالهادی مرتضوی

موضوع: اصل یا اماره بودن / قاعده قرعه / امر پنجم / خاتمه / استصحاب

بحث بعد که در قرعه مطرح می شود این است که آیا قرعه از اصول است یا از امارات؟

در مواردی که واقعی ندارد و قرعه زده می شود، دیگر معنا ندارد که از امارات باشد، چون کار اماره، کشف از واقع است و اگر واقع ندارد، از چه چیزی می خواهد کشف کند؟ پس باید گفت از اصول است.[1]

بله در مواردی که واقع معین دارد و این واقع بر ما مخفی شده است، می خواهیم به وسیله قرعه به آن برسیم، آیا در این موارد می شود قاعده قرعه را از امارات بر شمرد یا خیر و باید گفت از اصول است؟

در این رابطه می گوئیم روایاتی که وارد شده است، بر دو قسم است:

قسم اول: روایاتی که مفاد آن این است که: قرعه ما را به واقع می رساند و به وسیله آن واقع مشخص می شود، از قبیل روایت عاصم بن حمید[2] که می گفت اگر قرعه بزنید، سهم محق روشن می شود و یا روایت ابن حکیم[3] که می گفت هر چه خداوند حکم کند، به خطا نمی رود یا روایت دیگری[4] که می گفت اگر قومی امرشان را به خداوند واگذار کنند، به واقع و حق می رسند، از این طائفه از روایات، می خواستند استفاده کنند که قرعه از امارات است.

لکن می گوئیم باید در این طائفه تامل کرد، چون این روایات می گوید در حکم خداوند خطا نیست و لکن معنای آن کاشف از واقع به معنای کشف مصطلح مثل خبر واحد و... نیست، بلکه به معنای این است که اراده خداوند به این تعلق می گیرد و کشف می کند که اراده خداوند چنین تعلق گرفته است و این معنا، دیگر اماره مصطلح نمی باشد.

قسم دوم: روایاتی که مفاد آنها این بود: بر طبق قرعه عمل کنید که عمل بر طبق آن عدل و انصاف است، مانند روایت منصور بن حازم که این گونه داشت «ای قضیة شیء اعدل من القرعة»[5] که مفاد آنها هم کاشفیت نیست.

در نتیجه معلوم می شود که قرعه از اصول است نه از امارات و بر فرض بخواهیم قرعه را از امارات بگیریم، در جایی است که اگر حکم ظاهری معلوم باشد، دیگر نوبت به قرعه نمی رسد.[6]

مطلب بعد که در قاعده قرعه است این است که قرعه را چه شخص باید انجام بدهد؟ آیا امام علیه السلام باید قرعه بزند یا نائب امام یا حاکم شرع یا هر شخصی می تواند قرعه بزند؟

باید بگوئیم که در اینجا نسبت به آن شیءای که قرعه بخاطر آن زده می شود، تفصیل وجود دارد و باید گفت: اگر واقع معین دارد، امام علیه السلام قرعه بزند و اگر واقع معین ندارد، هر شخصی می تواند قرعه بزند.[7]

البته در اینجا اقوالی وجود دارد که مرحوم فیض کاشانی تفصیل آن را بیان کرده اند.

در این رابطه می گوئیم، اگر مراجعه به روایات قرعه شود، در بین روایات قرعه، روایت فضیل اینگونه داشت: «یقرع بینهما الامام»،[8] در مسئله تشخیص خنثی، امام علیه السلام قرعه بزند و یا در موثقه ابن مسکان دارد: «فیجلس الامام ثم یقرع»[9] یا در موثقه عمار دارد: «و اقرع الوالی»،[10] بالاتر از همه در مرسله حماد دارد: «القرعة لا تکون الا للامام علیه السلام»[11] یا در روایت یونس دارد: «لا یستخرجه الا الامام»[12] که در همه این روایات کلمه امام دارد، حال آیا باید بگوئیم شخصی که قرعه می زند، امام باید باشد یا هر کس می تواند قرعه بزند، البته روایات دیگری هم وجود دارد که می گوید هر شخصی می تواند قرعه بزند و تفصیل مطلب، در جلسه بعد بررسی خواهد شد.