درس خارج اصول سیدعبدالهادی مرتضوی
98/09/20
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: قاعده فراغ و تجاوز / امر پنجم / خاتمه / استصحاب
بحث در تقدیم قاعده فراغ بر استصحاب بود.
بیان شد همانطور که امارات بر اصول مقدم می شود، قاعده فراغ هم بر استصحاب مقدم می شود و دو وجه برای تقدیم بیان شد.
وجه سوم: در مواردی که قاعده فراغ با استصحاب تعارض کند و شما بخواهید استصحاب را مقدم کنید، دیگر موردی برای عمل به قاعده فراغ باقی نمی ماند و هر جا این قاعده بخواهد جاری شود مخصوصا در نماز، یک استصحاب در کنار آن می باشد و اگر جانب استصحاب را بگیریم، قاعده فراغ بدون مورد می ماند. مثلا فرد رکوع را انجام داده و به سجده رفته و شک می کند که رکوع انجام شده یا خیر و یا شک می کند که ذکر رکوع را گفته یا خیر، در اینجا قاعده فراغ می گوید به شک اعتنا نکند و از آن بگذر، حال در همین مثال، استصحاب عدم رکوع وجود دارد، یک زمانی بوده که رکوع نیامده بود و الان شک دارد که رکوع آمده یا خیر، استصحاب عدم می گوید رکوع نیامده است، پس استصحاب می گوید رکوعی نیست و قاعده فراغ می گوید رکوع انجام شده است. حال در موارد تعارض اگر استصحاب را مقدم کنیم، موردی برای قاعده فراغ باقی نمی ماند.[1]
با این سه وجه، می خواهند بگویند قاعده فراغ، مقدم بر استصحاب است، البته باید به این نکته توجه داشت که در اینجا باید استصحاب را از اصول بدانیم و قاعده فراغ را از امارات.
مرحله دوم: قاعده فراغ و تجاوزدر این مرحله بحث تفصیلی است که حول قاعده فراغ باید بحث شود و حدود هفده جهت در این قاعده بررسی خواهد شد.
جهت اول: تعریف قاعده فراغ و تجاوز و آیا قاعده فراغ، مسئله اصولی است یا فقهی؟
جهت دوم: قاعده فراغ از امارات است یا از اصول عملیه؟
جهت سوم: بیان ادله شش گانه ای که برای قاعده فراغ ذکر شده است؟
جهت چهارم: آیا قاعده فراغ اختصاص به نماز و طهارت دارد یا در جمیع ابواب فقه، جاری است؟
جهت پنجم: آیا قاعده فراغ و تجاوز یک قاعده هستند یا دو قاعده؟
جهت ششم: آیا در قاعده فراغ، دخول در غیر لازم است یا خیر و مراد از غیر چیست و در قاعده تجاوز هم آیا دخول در غیر لازم است یا خیر و معنای غیر چیست؟
جهت هفتم: موارد تطبیقی که این قاعده در شئون مختلف باید تطبیق داده شود.
جهت هشتم: تطبیق قاعده در طهارات ثلاث.
جهت نهم: جریان قاعده در شک در اجزاء مثل حمد و سوره.
جهت دهم: جریان قاعده نسبت به شک در شرائط.
جهت یازدهم: جریان قاعده در باب موالات.
جهت دوازدهم: جریان قاعده نسبت به دو واجبی که مترتب بر یکدیگر می باشند.
جهت سیزدهم: اگر بعد از فراغ حکم به صحت کردیم، منشاء شک چه بوده است؟
جهت چهاردهم: آیا غفلت شرط جریان قاعده فراغ و تجاوز، می باشد یا خیر و آیا با غفلت هم این قاعده جاری می شود یا خیر؟
جهت پانزدهم: آیا در موارد علم اجمالی، قاعده فراغ جاری است یا خیر؟
جهت شانزدهم: مفاد قاعده فراغ، رخصت می باشد یا عزیمت؟
جهت هفدهم: آیا قاعده فراغ، نسبت به اجزاء صحیح نماز جاری است یا در اجزاء فاسد هم جاری می باشد؟
این جهات در قاعده فراغ و تجاوز باید مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
