درس خارج اصول سیدعبدالهادی مرتضوی

موضوع: تنبیه یازدهم / تنبیهات / استصحاب

در بحث امروز، چهار مطلب بیان می شود.

مطلب اول: اشکال سوم بر استصحاب توارد حالتین: شما استصحاب را به ابقاء ما کان تعریف کردید و گفتید در استصحاب باید شک در بقاء باشد، اما در ما نحن فیه شک در بقاء وجود ندارد و دو یقین داریم به نام نجاست و طهارت اما نمی دانیم کدام اول بوده و کدام دوم، در نتیجه جای استصحاب نمی باشد.

جواب: در ما نحن فیه ما دو یقین داریم که این دو یقین به نحو مشروط و معلق است، یعنی آیا یقین به طهارت اول بوده که مشروط به نیامدن نجاست است تا بتوان آن را استصحاب کرد و آیا یقین به نجاست اول بوده که مشروط به نیامدن طهارت است تا بتوان آن را استصحاب کرد و در همه جا این استصحاب امکان دارد و اگر بخواهیم بگوئیم در این موارد (توارد حالتین) جای استصحاب نیست، در هیچ جا نمی توان استصحاب کرد. چون هر جا که شک وجود دارد، به این بر می گردد که یا خداوند مقدر کرده است یا مقدر نکرده است و استصحاب جاری نیست.

در نتیجه به نظر ما در توارد حالتین که تاریخ هر دو مجهول باشد، استصحاب جاری می باشد بخلاف مرحوم آخوند که می فرمودند این استصحاب جاری نیست بخاطر عدم اتصال زمان شک به یقین.

مثلا می داند که طهارت در ساعت 9 بوده است اما نمی داند نجاست ساعت 8 بوده یا ساعت 10، در اینجا گفته شده که استصحاب نسبت به هر دو حالت جاری است و تعارض و تساقط می کنند و به اصل موجود در مسئله رجوع می شود که در این اصل چند نظریه است:

نظریه اول: بعضی گفته اند اصل این است که به حالت سابقه قبل از توارد حالتین رجوع می کنیم.

اشکال: حالت سابقه یقینا بر هم خورده است یا به نجاست و یا به طهارت.

نظریه دوم: بعضی گفته اند بعد از تساقط دو استصحاب، باید به اصل زنده مراجعه کنیم که امکان دارد اشتغال باشد یا تخییر باشد یا برائت.

مطلب سوم: مرحوم آخوند در بحث اجتماع امر و نهی[1] این فرع را مطرح کرده اند که دو ظرف وجود دارد که یکی پاک است و دیگری نجس و فرد می خواهد وضو بگیرد، با کدام ظرف وضو بگیرد؟

در اینجا روایتی[2] وجود دارد که می گوید شما حق گرفتن وضو با این دو آب را ندارید و باید تیمم کنید.

حال سوال این است که امر به تیمم، امر تعبدی است یا علی القاعده است (یعنی وضو باطل است و باید تیمم کند)؟

در اینجا بین علماء اختلاف است:

قول اول: مرحوم آخوند می فرمایند علی القاعده باید تیمم کرد و این امر تعبدی نیست و روایت در مقام بیان قاعده است.

قول دوم: بعضی فرموده اند که این امر تعبدی است و الا اگر این روایت نبود، وضو با این دو ظرف علی القاعده صحیح بود.

مطلب چهارم: مرحوم آخوند می فرمایند علی القاعده در این فرع وضو باطل است و باید تیمم کند، چون فرض این است که فرد با کاسه اول وضو گرفت و بعد با کاسه دوم وضو گرفت، با رسیدن اول قطره کاسه دوم به بدن، وضو باطل است، چون یا کاسه اول که وضو گرفته است، پاک بوده است که وضوی او درست بوده و با دست زدن به آب کاسه دوم (که به تبع پاک بودن کاسه اول، کاسه دوم نجس است)، دست نجس می شود.

و فرض دیگر این است که کاسه اول نجس بوده و با آبِ آن وضو گرفته است و کاسه دوم پاک است و دست را شسته با آب پاک و شروع به وضو گرفتن می کند، با رسیدن اولین قطره به محل وضو، گفته می شود نجس است چون باید غساله آب از محل نجس خارج شود تا محل پاک شود.

لذا مرحوم آخوند می فرمایند اینکه گفته می شود وضو باطل است، علی القاعده است و باید برای نماز تیمم کند و نیازی به تعبد نمی باشد.