درس خارج اصول سیدعبدالهادی مرتضوی

موضوع: تنبیه یازدهم / تنبیهات / استصحاب

در بحث امروز، سه مطلب بیان خواهد شد:

مطلب اول: بیان شد اگر عنوان ارث در روایات، مرکب هم باشد، استصحاب عدم اسلام وارث می کنیم و می گوئیم این وارث ارث نمی برد.

مرحوم آخوند بر این نظریه اشکالی کردند و فرمودند استصحاب جاری نیست. چون زمان یقین و شک به یکدیگر اتصال ندارد و جلسه قبل بیان شد.

جواب به اشکال مرحوم آخوند: اینکه بیان کردید زمان یقین و شک باید متصل بهم باشد، دلیل ندارد و آنچه در استصحاب شرط است، تقدم متیقن بر مشکوک یا فاصله بین زمان متیقن و مشکوک می باشد. حال اگر قطع به فاصله باشد، استصحاب جاری نیست اما شرط بودن اتصال دلیل ندارد. در ما نحن فیه، روز چهارشنبه یقین به عدم موت و عدم اسلام داریم و در روز پنج شنبه شک داریم و احتمال دارد فاصله باشد و با صرف احتمال، نمی توانیم از یقین رفع ید کنیم، چون یقین از حالات نفسانی است یا وجود دارد و یا وجود ندارد.

مطلب دوم: تا به حال بحث در این بود که اگر دو حادث، مجهول التاریخین بودند، حکمش چیست که مرحوم آخوند فرمودند استصحاب جاری نیست چون اتصال بین متیقن و مشکوک نمی باشد.

بعضی دیگر می گویند در اینجا استصحاب جاری نیست، چون احراز انفصال و جدایی بین متیقن و مشکوک شده است. چون ملاک جریان استصحاب، ثبوت موضوع (ارث وارث) است و ارث وارث متوقف بر این است که قبل از فوت پدر، وارث، مسلمان شده باشد، لذا باید فوت پدر را احراز کنیم که یک جزء از مرکب می باشد و بالوجدان احراز می شود، جزء دیگر مرکب که عدم اسلام وارث باشد، اگر با استصحاب ثابت شود، حکم به عدم ارث می کنیم، در حالی که در اینجا مشکل دارد و با استصحاب نمی توانیم عدم اسلام را ثابت کنیم.

اگر بتوانیم موت پدر را در روز جمعه ثابت کنیم، مشکل حل می شود اما نمی توانیم آن را احراز کنیم و شاید روز پنجشنبه فوت کرده باشد و اسلام وارث در روز جمعه اتفاق افتاده باشد. در نتیجه بین عدم اسلام در روز چهارشنبه و روز جمعه، یک روز فاصله افتاده است و استصحاب قطعا جاری نمی باشد. چون فاصله بین متیقن (چهارشنبه) و مشکوک (جمعه) افتاده است.

در نتیجه گفته می شود اگر دو حادث، مجهول التاریخین باشند، چه عنوان آن بسیط باشد یا مرکب باشد، استصحاب جاری نمی شود و دچار مشکل می باشد.

مثلا می دانیم در روز چهارشنبه مورث فوت نکرده و وارث هم مسلمان نشده است و در روز جمعه می دانم که پدر روز پنجشنبه فوت کرده و می دانم که فرزند هم مسلمان شده است اما نمی دانم که اسلام فرزند قبل از فوت پدر بوده یا بعد از فوت پدر.

در اینجا هم مطالبی وجود دارد که در جلسه بعد بیان خواهد شد.