درس خارج اصول سیدعبدالهادی مرتضوی

98/06/24

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: تنبیه هشتم / تنبیهات / استصحاب

بحث در اصل مثبت بود که آیا مثبتات استصحاب حجت است یا خیر؟

در تنبیه هشتم، موارد را ذکر می کنند که از قبیل اصل مثبت است اما استصحاب آن حجت است. مرحوم آخوند می خواهند بگویند در این موارد اگرچه واسطه خورده اند، اما اصل مثبت نمی باشند.

مرحوم آخوند در کفایه[1] و مرحوم آقای خویی در مصباح الاصول[2] و مرحوم نائینی در فوائد الاصول[3] این موارد را ذکر کرده اند.

مورد اول: استصحاب فرد و اثبات احکام کلی، استصحاب منشأ انتزاع و اثبات احکام امر انتزاعی

در این مورد می گویند این استصحاب اگرچه واسطه خورده است، اما از قبیل اصل مثبت نیست. مثلا قبلا این کاسه خمر بوده است و شک می کنیم که الان سرکه شده است یا خیر، استصحاب خمریت این کاسه می شود و گفته می شود الان هم خمر است. با این استصحاب، حکم کلی «الخمر حرا»م را ثابت می کنید.

حال سوال این است که این استصحاب صحیح می باشد یا خیر؟

در اینجا اگر بخواهیم حکم کلی خمر را روی این کاسه پیاده کنیم، چون از لوازم است، اصل مثبت می شود و با استصحاب ثابت نمی شود، اما عده ای می گویند استصحاب در کلی و فرد جاری است و اصل مثبت نیست.

مرحوم آخوند می فرمایند: در کلی و فرد، اصل مثبت جاری نیست، یعنی حکمی که روی عنوان کلی رفته است (طبیعت خمر حرام است)، روی فرد جاری می شود (پس خوردن محتوای این کاسه هم حرام است)، حکم فرد اگرچه اصل مثبت است اما استصحاب اشکالی ندارد.

در اینجا مرحوم آخوند می فرمایند: فرق ندارد که کلی از عناوین ذاتی فرد باشد یا از عناوین انتزاعی فرد باشد و ایشان در مورد بحث دو تعبیر دارند: 1. خارج محمول؛ 2. محمول بالضمیمه.[4]

علماء نسبت به این تعابیر، مفصل بحث کرده اند که این دو تعبیر چه می باشند و آیا این دو عنوان، یک عنوان هستند یا با هم فرق دارند.

ما به عنوان مقدمه این دو عنوان را توضیح می دهیم:

عنوان اول: خارج محمول؛ مراد اموری انتزاعی هستند که در خارج، مقابلش چیزی نیست. مثل فوقیت، تحتیت، زوجیت، ملکیت. در خارج فوقیت و تحیت نداریم و باید یک چیز را ثابت قرار دهیم و بالای آن را فوقیت و پایین آن را تحتیت تصور کنیم.

یا اثر شرعی (علقه زوجیت)، از زوجیت چیزی انتزاع شده است اما در خارج چیزی نیست و در واقع اثر مربوط به منشاء انتزاع است.

عنوان دوم: محمول بالضمیمه؛ یعنی آنچه که در خارج است، مانند اعراض است، مثل سیاهی، سفیدی و... که به ازاء آن در خارج چیزی وجود دارد، یعنی اگر سیاهی را روی چیزی در خارج ببرید، مبدائی دارند و سیاهی امر حقیقی است.

مرحوم آخوند در این رابطه می فرمایند: کلی و فرد از مواردی است که واسطه متحد است و لازم حجت است و از قبیل اصل مثبت نیست.

ایشان در ادامه به مرحوم شیخ اشکالی دارند که اصل حرف مرحوم شیخ و اشکال آن، جلسه بعد ذکر خواهد شد.

[1] «الثامن [في موارد ليست من الأصل المثبت‌]»؛ خراسانی، محمد کاظم، کفایة الاصول، ص416 – 417.

[2] «ثمّ إنّ صاحب الكفاية (قدس سره) ذكر موارد و بنى على أنّ التمسك بالأصل فيها لا يكون تمسكاً بالأصل المثبت»؛ خویی، سید ابوالقاسم، مصباح الاصول، ج3، ص203.

[3] «قد ذكر الأصحاب- قدّس اللّه أسرارهم- فروعا في المسائل الفقهيّة يظهر منهم التسالم على بعضها، مع أنّها توهم ابتنائها على اعتبار الأصل المثبت...»؛ نائینی، محمد حسین، فوائد الاصول، ج4، ص500.

[4] «أنه لا تفاوت في الأثر المترتب على المستصحب بين أن يكون مترتبا عليه بلا وساطة شي‌ء أو بوساطة عنوان كلي ينطبق و يحمل عليه بالحمل الشائع و يتحد معه وجودا كان منتزعا عن مرتبة ذاته أو بملاحظة بعض عوارضه مما هو خارج المحمول لا بالضميمة فإن الأثر في الصورتين إنما يكون له حقيقة حيث لا يكون بحذاء ذلك الكلي في الخارج سواه لا لغيره مما كان مباينا معه أو من أعراضه مما كان محمولا عليه بالضميمة كسواده مثلا أو بياضه»؛ خراسانی، محمد کاظم، کفایة الاصول، ص416.