درس خارج فقه استاد سیدعبدالهادی مرتضوی

موضوع: اجتماع مردم در زمان حد / کیفیت تازیانه / حد زنا / حدود

مسئله 4: «يجلد الرجل الزاني قائما مجردا من ثيابه إلا ساتر عورته‌و يضرب أشد الضرب، و يفرّق على جسده من أعالي بدنه إلى قدمه، و لكن يتقى رأسه و وجهه و فرجه، و تضرب المرأة جالسة، و تربط عليها ثيابها، و لو قتله أو قتلها الحد فلا ضمان».[1]

اگر بر اثر اجراء حد، فردی فوت کند، ضمانی در کار نیست.

نکته: این مسئله بعد هم به صورت مستقل ذکر خواهد شد.

دلیل بر این حکم: اجراء حد از احکام الهی است و نباید آن را رها کرد و اگر کسی بر اثر اجراء حد به طور متعارف فوت کند، کسی ضامن نیست.[2]

مسئله 5: «ينبغي للحاكم إذا أراد إجراء الحد أن يعلم الناس ليجتمعوا على حضوره،بل ينبغي أن يأمرهم بالخروج لحضور الحد، و الأحوط حضور طائفة من المؤمنين ثلاثة أو أكثر، و ينبغي أن يكون الأحجار صغارا، بل هو الأحوط، و لا يجوز بما لا يصدق عليه الحجر كالحصى، و لا بصخرة كبيرة تقتله بواحدة أو اثنتين، و الأحوط أن لا يقيم عليه الحد من كان على عنقه حد سيما إذا كان ذنبه مثل ذنبه، و لو تاب عنه بينه و بين اللّٰه جاز إقامته، و إن كان الأقوى الكراهة مطلقا، و لا فرق في ذلك بين ثبوت الزنا بالإقرار أو البينة».[3]

در این مسئله، چند فرع بحث می شود.

خبر کردن مردم برای اجراء حد، خوب است و امر به اعلام شود تا مردم بیایند و حد را اجراء یا مشاهده کنند.

سوال: آیا اعلام، واجب است یا مستحب؟

جواب: مرحوم امام می فرمایند اعلام مستحب است و واجب نمی باشد.

در اینجا شاید قائل به وجوب وجود داشته باشد[4] اما ما اجماع داریم که اعلام واجب نمی باشد[5] و مهم در این بحث، روایات است:

منها: حدیث میثم تمار: «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ مِيثَمٍ أَوْ صَالِحِ بْنِ مِيثَمٍ عَنْ أَبِيهِ أَنَّ امْرَأَةً أَقَرَّتْ عِنْدَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع بِالزِّنَا أَرْبَعَ مَرَّاتٍ فَأَمَرَ قَنْبَرَ فَنَادَى بِالنَّاسِ فَاجْتَمَعُوا وَ قَامَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَيْهِ ثُمَّ قَالَ أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ إِمَامَكُمْ خَارِجٌ بِهَذِهِ الْمَرْأَةِ إِلَى هَذَا الظَّهْرِ لِيُقِيمَ عَلَيْهَا الْحَدَّ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَعَزَمَ عَلَيْكُمْ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ لَمَّا خَرَجْتُمْ وَ أَنْتُمْ مُتَنَكِّرُونَ وَ مَعَكُمْ أَحْجَارُكُمْ لَا يَتَعَرَّفُ مِنْكُمْ أَحَدٌ إِلَى أَحَدٍ فَانْصَرِفُوا إِلَى مَنَازِلِكُمْ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ ثُمَّ نَزَلَ فَلَمَّا أَصْبَحَ النَّاسُ بُكْرَةً خَرَجَ بِالْمَرْأَةِ وَ خَرَجَ النَّاسُ مَعَهُ مُتَنَكِّرِينَ مُتَلَثِّمِينَ بِعَمَائِمِهِمْ وَ بِأَرْدِيَتِهِمْ وَ الْحِجَارَةُ فِي أَرْدِيَتِهِمْ وَ فِي أَكْمَامِهِمْ حَتَّى انْتَهَى بِهَا وَ النَّاسُ مَعَهُ إِلَى الظَّهْرِ بِالْكُوفَةِ- فَأَمَرَ أَنْ يُحْفَرَ لَهَا حَفِيرَةٌ ثُمَّ دَفَنَهَا فِيهَا ثُمَّ رَكِبَ بَغْلَتَهُ وَ أَثْبَتَ رِجْلَهُ فِي غَرْزِ الرَّكْبِ ثُمَّ وَضَعَ إِصْبَعَيْهِ السَّبَّابَتَيْنِ فِي أُذُنَيْهِ وَ نَادَى بِأَعْلَى صَوْتِهِ أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ عَهِدَ إِلَى نَبِيِّهِ ص عَهْداً عَهِدَهُ مُحَمَّدٌ ص إِلَيَّ بِأَنَّهُ لَا يُقِيمُ الْحَدَّ مَنْ لِلَّهِ عَلَيْهِ حَدٌّ فَمَنْ كَانَ لِلَّهِ عَلَيْهِ مِثْلُ مَا لَهُ عَلَيْهَا فَلَا يُقِيمُ عَلَيْهَا الْحَدَّ قَالَ فَانْصَرَفَ النَّاسُ يَوْمَئِذٍ كُلُّهُمْ مَا خَلَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ ع- فَأَقَامَ هَؤُلَاءِ الثَّلَاثَةُ عَلَيْهَا الْحَدَّ يَوْمَئِذٍ وَ مَا مَعَهُمْ غَيْرُهُمْ قَالَ وَ انْصَرَفَ يَوْمَئِذٍ فِيمَنِ انْصَرَفَ مُحَمَّدُ بْنُ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع».[6]

در این روایت آمده که زنی اقرار به زنا کرد و امیرالمومنین علیه السلام به قنبر دستور دادند که اعلان کند تا مردم جمع شوند و مردم جمع شدند و حضرت شروع به صحبت کردند و بعد از حمد خدا گفتند می خواهم بر این فرد، در خارج شهر حد جاری کنم و شما مردم هم فردا به آنجا بیایید و صورتهای خود را بپوشانید و سنگ هم با خود بیاورید و الان هم به منزل خود بروید. روز بعد حضرت به همراه مردم که صورت خود را پوشانده بودند و به همراه خود سنگ داشتند حرکت به طرف موضعی که قرار به حد کردن بود، رسیدند و حضرت امر به کندن گودالی کردند و بعد زن را دفن کردند و بعد حضرت سوار بر اسبشان شدند و پای خود را محکم در رکاب اسب قرار دادند و انگشتان سبابه خود را در گوش قرار دادند و با صدای بلند فریاد زدند و گفتند: ای مردم! خداوند از پیغمبر خود پیمانی گرفت و پیامبر هم از من پیمانی گرفت و آن پیمان این بود: کسی که می خواهد حد بزند، خودش نباید مشمول حد باشد. اگر بر کسی حدی مثل حدی که بر این زن قرار است زده شود، واجب است، نباید حد بزند، در این زمان، همه مردم برگشتند الا امیرالمومنین و امام حسن و امام حسین علیهم السلام و ایشان حد را جاری کردند. در این برگشتن مردم، حتی محمد بن امیرالمومنین هم برگشت.

منها: مرفوعه احمد بن محمد بن خالد: «وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ رَفَعَهُ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع قَالَ: أَتَاهُ رَجُلٌ بِالْكُوفَةِ فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ- إِنِّي زَنَيْتُ فَطَهِّرْنِي وَ ذَكَرَ أَنَّهُ أَقَرَّ أَرْبَعَ مَرَّاتٍ إِلَى أَنْ قَالَ ثُمَّ نَادَى فِي النَّاسِ يَا مَعْشَرَ الْمُسْلِمِينَ اخْرُجُوا لِيُقَامَ عَلَى هَذَا الرَّجُلِ الْحَدُّ وَ لَا يَعْرِفَنَّ أَحَدُكُمْ صَاحِبَهُ فَأَخْرَجَهُ إِلَى الْجَبَّانِ فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْظِرْنِي أُصَلِّي رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ وَضَعَهُ فِي حُفْرَتِهِ وَ اسْتَقْبَلَ النَّاسَ بِوَجْهِهِ ثُمَّ قَالَ مَعَاشِرَ الْمُسْلِمِينَ إِنَّ هَذِهِ حُقُوقُ اللَّهِ فَمَنْ كَانَ لِلَّهِ فِي عُنُقِهِ حَقٌّ فَلْيَنْصَرِفْ وَ لَا يُقِيمُ حُدُودَ اللَّهِ مَنْ فِي عُنُقِهِ حَدٌّ فَانْصَرَفَ النَّاسُ وَ بَقِيَ هُوَ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ- فَرَمَاهُ كُلُّ وَاحِدٍ ثَلَاثَةَ أَحْجَارٍ فَمَاتَ الرَّجُلُ فَأَخْرَجَهُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع- فَأَمَرَ فَحُفِرَ لَهُ وَ صَلَّى عَلَيْهِ وَ دَفَنَهُ الْحَدِيثَ».[7]

در این حدیث آمده: شخصی نزد امیرالمومنین علیه السلام آمد و اقرار به زنا کرد و حضرت اعلان کردند که مسلمانان بیرون بیایند تا بر این فرد حد جاری شود و بعد مردم خارج شدند و فرد به حضرت گفت اجازه دهید دو رکعت نماز بخوانم و حضرت اجازه دادند و فرد در گودال نماز خواند و بعد حضرت گفتند: ای مردم این حد، حق الله است و کسی که این حد بر گردنش است، نباید حد را اجرا کند، در این زمان همه مردم برگشتند الا امیرالمومنین و امام حسن و امام حسین علیهم السلام. بعد این سه معصوم هر کدام سه سنگ زدند و فرد مرد.

در نتیجه اجماع قائم شده که اعلام مردم واجب نیست، بلکه مستحب می باشد.