درس خارج فقه استاد سیدعبدالهادی مرتضوی

موضوع: کیفیت رجم / حد زنا / حدود

مسئله 2: «يدفن الرجل للرجم إلى حقويه لا أزيد،و المرأة إلى وسطها فوق ألحقوه تحت الصدر، فان فر أو فرت من الحفيرة ردا إن ثبت الزنا بالبينة، و إن ثبت بالإقرار فإن فرا بعد اصابة الحجر و لو واحدا لم يردا، و إلا ردا، و في قول مشهور إن ثبت بالإقرار لا يرد مطلقا، و هو أحوط، هذا في الرجم، و أما في الجلد فالفرار غير نافع فيه، بل يرد و يحد مطلقا».[1]

بحث در این بود که خانم ها تا وسط بدن، داخل گودان بگذارند و بعد سنگسار کنند.

دلیل بر این مطلب: صحیحه ابی مریم: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ عَنْ أَبِي مَرْيَمَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: أَتَتِ امْرَأَةٌ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ع فَقَالَتْ قَدْ فَجَرْتُ فَأَعْرَضَ بِوَجْهِهِ عَنْهَا فَتَحَوَّلَتْ حَتَّى اسْتَقْبَلَتْ وَجْهَهُ فَقَالَتْ إِنِّي قَدْ فَجَرْتُ فَأَعْرَضَ عَنْهَا ثُمَّ اسْتَقْبَلَتْهُ فَقَالَتْ إِنِّي قَدْ فَجَرْتُ فَأَعْرَضَ عَنْهَا ثُمَّ اسْتَقْبَلَتْهُ فَقَالَتْ إِنِّي فَجَرْتُ فَأَمَرَ بِهَا فَحُبِسَتْ وَ كَانَتْ حَامِلًا فَتَرَبَّصَ بِهَا حَتَّى وَضَعَتْ ثُمَّ أَمَرَ بِهَا بَعْدَ ذَلِكَ فَحُفِرَ لَهَا حَفِيرَةٌ فِي الرَّحَبَةِ وَ خَاطَ عَلَيْهَا ثَوْباً جَدِيداً وَ أَدْخَلَهَا الْحَفِيرَةَ إِلَى الْحَقْوِ وَ مَوْضِعِ الثَّدْيَيْنِ وَ أَغْلَقَ بَابَ الرَّحَبَةِ وَ رَمَاهَا بِحَجَرٍ وَ قَالَ بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ عَلَى تَصْدِيقِ كِتَابِكَ وَ سُنَّةِ نَبِيِّكَ- ثُمَّ أَمَرَ قَنْبَرَ فَرَمَاهَا بِحَجَرٍ ثُمَّ دَخَلَ مَنْزِلَهُ ثُمَّ قَالَ يَا قَنْبَرُ ائْذَنْ لِأَصْحَابِ مُحَمَّدٍ- فَدَخَلُوا فَرَمَوْهَا بِحَجَرٍ حَجَرٍ ثُمَّ قَامُوا لَا يَدْرُونَ أَ يُعِيدُونَ حِجَارَتَهُمْ أَوْ يَرْمُونَ بِحِجَارَةٍ غَيْرِهَا وَ بِهَا رَمَقٌ فَقَالُوا يَا قَنْبَرُ أَخْبِرْهُ أَنَّا قَدْ رَمَيْنَا بِحِجَارَتِنَا وَ بِهَا رَمَقٌ كَيْفَ نَصْنَعُ فَقَالَ عُودُوا فِي حِجَارَتِكُمْ فَعَادُوا حَتَّى قَضَتْ فَقَالُوا لَهُ قَدْ مَاتَتْ فَكَيْفَ نَصْنَعُ بِهَا قَالَ فَادْفَعُوهَا إِلَى أَوْلِيَائِهَا وَ مُرُوهُمْ أَنْ يَصْنَعُوا بِهَا كَمَا يَصْنَعُونَ بِمَوْتَاهُم‌».[2]

دلالت این روایت بر اینکه خانم ها تا برابر سینه باید در گودال قرار گیرند، واضح است.

در نتیجه مردها باید تا حقوه دفن شوند که استخوان بالای ران باشد و خانم ها باید مقداری بالاتر از حقوه دفن شوند و بهتر است تا برابر سینه دفن شوند.

اگر زانی از گودال فرار کرد، چه باید کرد؟ آیا او برگردانده می شود یا رها می شود؟

در این فرع، چند صورت وجود دارد:

صورت اول: زنا با بینه ثابت شود و بعد از خوردن سنگ اول، فرد فرار می کند.

صورت دوم: زنا با بینه ثابت شود و قبل از خوردن سنگ اول، فرد فرار می کند.

صورت سوم: زنا با اقرار ثابت شود و بعد از خوردن سنگ اول، فرد فرار می کند.

صورت چهارم: زنا با اقرار ثابت شود و قبل از خوردن سنگ اول، فرد فرار می کند.

در اینجا باید تمام صورتها بررسی شود.

اگر زانی که زنای او با بینه ثابت شده چه سنگ اول خورده باشد یا نخورده باشد، فرار کند، برگردانده می شود.

دلیل اول: عدم الخلاف.

دلیل دوم: همچنین اگر شک کنیم که با فرار، حد ساقط می شود یا خیر که اصل عدم سقوط جاری می شود.[3]

دلیل سوم: بعضی از روایات دلالت بر این حکم دارند که چند طائفه می باشند:

طائفه اول: عموماتی که می گویند باید زانی مطلقا رجم شود تا بمیرد و طبق این عمومات اگر زانی فرار کند، باید برگردانده شود تا کشته بشود مگر اینکه دلیل خاصی وجود داشته باشد که در ما نحن فیه دلیل خاص وجود ندارد.

طائفه دوم: روایات خاص:

منها: صحیحه حسین بن خالد: «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنِ (الْحُسَيْنِ بْنِ خَالِدٍ) قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ ع أَخْبِرْنِي عَنِ الْمُحْصَنِ إِذَا هُوَ هَرَبَ مِنَ الْحَفِيرَةِ هَلْ يُرَدُّ حَتَّى يُقَامَ عَلَيْهِ الْحَدُّ فَقَالَ يُرَدُّ وَ لَا يُرَدُّ فَقُلْتُ وَ كَيْفَ ذَاكَ فَقَالَ إِنْ كَانَ هُوَ الْمُقِرَّ عَلَى نَفْسِهِ ثُمَّ هَرَبَ مِنَ الْحَفِيرَةِ بَعْدَ مَا يُصِيبُهُ شَيْ‌ءٌ مِنَ الْحِجَارَةِ لَمْ يُرَدَّ وَ إِنْ كَانَ إِنَّمَا قَامَتْ عَلَيْهِ الْبَيِّنَةُ وَ هُوَ يَجْحَدُ ثُمَّ هَرَبَ رُدَّ وَ هُوَ صَاغِرٌ حَتَّى يُقَامَ عَلَيْهِ الْحَدُّ وَ ذَلِكَ أَنَّ مَاعِزَ بْنَ مَالِكٍ أَقَرَّ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ ص بِالزِّنَا فَأَمَرَ بِهِ أَنْ يُرْجَمَ فَهَرَبَ مِنَ الْحُفْرَةِ فَرَمَاهُ الزُّبَيْرُ بْنُ الْعَوَّامِ بِسَاقِ بَعِيرٍ فَعَقَلَهُ فَسَقَطَ فَلَحِقَهُ النَّاسُ فَقَتَلُوهُ ثُمَ‌ أَخْبَرُوا رَسُولَ اللَّهِ ص بِذَلِكَ فَقَالَ لَهُمْ فَهَلَّا تَرَكْتُمُوهُ إِذَا هَرَبَ يَذْهَبُ فَإِنَّمَا هُوَ الَّذِي أَقَرَّ عَلَى نَفْسِهِ وَ قَالَ لَهُمْ أَمَا لَوْ كَانَ عَلِيٌّ حَاضِراً مَعَكُمْ لَمَا ضَلَلْتُمْ قَالَ وَ وَدَاهُ رَسُولُ اللَّهِ ص مِنْ بَيْتِ مَالِ الْمُسْلِمِينَ».[4]

دلالت این روایت بر اینکه اگر زنا به بینه ثابت شود و زانی از گودال فرار کند، مطلقا (چه سنگ بخورد و چه نخورد) بر گردانده می شود و اگر زنا به اقرار ثابت شود، برگردانده نمی شود.

در این حدیت، در صورت اثبات زنا با اقرار، امام علیه السلام تفصیل داده اند که سنگ بخورد یا نخورد، اما در صورت اثبات زنا به بینه، این تفصیل داده نشده است.

منها: مرفوعه صدوق: «مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ قَالَ: سُئِلَ الصَّادِقُ ع عَنِ الْمَرْجُومِ يَفِرُّ قَالَ إِنْ كَانَ أَقَرَّ عَلَى نَفْسِهِ فَلَا يُرَدُّ وَ إِنْ كَانَ شَهِدَ عَلَيْهِ الشُّهُودُ يُرَد».[5]

نکته: در اینجا اگر اطلاقاتی هم وجود داشته باشد، به صحیحه یا معتبره حسین بن خالد، تقیید می خورد و گفته می شود اگر زنا به وسیله بینه ثابت شود و زانی از گودال فرار کند، مطلقا (چه سنگ خورده باشد و چه نخورده باشد) برگردانده می شود.

تکملة هم این بحث را مطرح کرده اند و گفته اند روایت حسین بن خالد، صحیحه است.[6]

پس اگر زنا به وسیله بینه ثابت شد و زانی فرار کرد، برگردانده می شود.