درس خارج فقه استاد سیدعبدالهادی مرتضوی

موضوع: رجم و جلد / حد زنا / حدود

مرحوم امام می فرمایند: «الرابع- الجلد و الرجم معا،و هما حد الشيخ و الشيخة إذا كانا‌ محصنين فيجلدان أولا ثم يرجمان».[1]

در این قسم دو عقوبت با هم اجرا می شود، فرد هم تازیانه می خورد و هم سنگسار می شود.

مورد این قسم، پیرمرد و پیرزنی است که عاقل و محصن باشند و زنا کرده باشند.

دلیل بر این حکم را قبلا بررسی کردیم و خلاصه آن این است: در اینجا سه طائفه از روایات وجود داشت:

طائفه اول: روایاتی که می گفت حد شیخ و شیخه، فقط رجم است و اطلاق آن شامل شیخ و شیخه محصن و غیر محصن می‌شود.

منها: صحیحه ابن سنان: «وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ يُونُسَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الرَّجْمُ فِي الْقُرْآنِ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا زَنَى الشَّيْخُ وَ الشَّيْخَةُ فَارْجُمُوهُمَا الْبَتَّةَ فَإِنَّهُمَا قَضَيَا الشَّهْوَة».[2]

منها: صحیحه سلیمان بن خالد: «مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الْقُرْآنِ رَجْمٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ كَيْفَ قَالَ الشَّيْخُ وَ الشَّيْخَةُ فَارْجُمُوهُمَا الْبَتَّةَ فَإِنَّهُمَا قَضَيَا الشَّهْوَةَ».[3]

اطلاق این طائفه شامل شیخ و شیخه هم می شود.

طائفه دوم: روایاتی که می گوید شیخ و شیخه دو حد دارد: تازیانه و سنگسار و این روایات مطلق می باشند و شامل شیخ و شیخه محصن و غیر محصن می‌شد.

منها: صحیحه حلبی: «وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ (عَبْدِ الرَّحْمَنِ وَ حَمَّادٍ) عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: فِي الشَّيْخِ وَ الشَّيْخَةِ جَلْدُ مِائَةٍ وَ الرَّجْمُ وَ الْبِكْرِ وَ الْبِكْرَةِ جَلْدُ مِائَةٍ وَ نَفْيُ سَنَةٍ».[4]

منها: روایت عبدالله بن طلحه: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ صَالِحِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ طَلْحَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا زَنَى الشَّيْخُ وَ الْعَجُوزُ جُلِدَا ثُمَّ رُجِمَا عُقُوبَةً لَهُمَا وَ إِذَا زَنَى النَّصَفُ مِنَ الرِّجَالِ رُجِمَ وَ لَمْ يُجْلَدْ إِذَا كَانَ قَدْ أُحْصِنَ وَ إِذَا زَنَى الشَّابُّ الْحَدَثُ السِّنِّ جُلِدَ وَ نُفِيَ سَنَةً مِنْ مِصْرِهِ».[5]

منها: صحیحه عبدالرحمن: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَيْنِ اللُّؤْلُؤِيِّ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: كَانَ عَلِيٌّ ع يَضْرِبُ الشَّيْخَ وَ الشَّيْخَةَ مِائَةً وَ يَرْجُمُهُمَا وَ يَرْجُمُ الْمُحْصَنَ وَ الْمُحْصَنَةَ وَ يَجْلِدُ الْبِكْرَ وَ الْبِكْرَةَ وَ يَنْفِيهِمَا سَنَة».[6]

این طائفه، اولا دو حکم سنگسار و تازیانه را بار کرده است و ثانیا موضوع این دو حکم، شیخ و شیخه می باشند و ثالثا این طائفه مطلق هستند و شامل شیخ و شیخه محصن و غیر محصن می‌شوند.

طائفه سوم: روایاتی که می گوید اگر شیخ و شیخه محصن باشند، حکم او تازیانه و سنگسار می باشد و اگر محصن نباشد، فقط تازیانه می خورد.

منها: صحیحه محمد بن قیس: «وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَيْسٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَضَى أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع فِي الشَّيْخِ وَ الشَّيْخَةِ أَنْ يُجْلَدَا مِائَةً وَ قَضَى لِلْمُحْصَنِ الرَّجْمَ وَ قَضَى فِي الْبِكْرِ وَ الْبِكْرَةِ إِذَا زَنَيَا جَلْدَ مِائَةٍ وَ نَفْيَ سَنَةٍ فِي غَيْرِ مِصْرِهِمَا وَ هُمَا اللَّذَانِ قَدْ أُمْلِكَا وَ لَمْ يُدْخَلْ بِهَا».[7]

در مقابل، محصن رجم می خورد و تازیانه می خورد.

اولا: طائفه اول و دوم را به صحیحه محمد بن قیس (طائفه سوم) تقیید می زنیم و می گوئیم طائفه اول و دوم مقید می شود و تعارض برداشته می شود.

ثانیا: اجماع داریم که بر غیر محصن، دو حد جاری نمی شود، یک گناه انجام داده و یک عقوبت می شود، اگر زنا کرده، تازیانه بخورد. اما در محصن، دو حد هم جاری می شود و هم تازیانه می خورد و هم سنگسار می شود.

نکته: مناسبت حکم و موضوع اقتضاء می کند چنین حدی باید به ترتیب اجرا شود، یعنی اول فرد تازیانه بخورد و بعد سنگسار شود و برعکس آن نمی شود. البته در روایات سخنی از ترتیب نیامده است ولی فقهاء می فرمایند نیاز به ذکر ترتیب نبوده است و بالاتفاق می گویند اول تازیانه زده شود و بعد سنگسار شود.

مرحوم امام می فرمایند: «الخامس- الجلد و التغريب و الجز،و هي حد البكر، و هو الذي تزوج و لم يدخل بها على الأقرب».[8]

اگر مردی که ازدواج کرده اما نزدیکی نکرده، زنا کند هم تازیانه می خورد و هم تبعید می شود و سرش هم تراشیده می شود.