درس خارج فقه استاد سیدعبدالهادی مرتضوی

موضوع: رجم / حد زنا / حدود

حضرت امام می فرمایند: «الثاني- الرجم فقط،فيجب على المحصن إذا زنى ببالغة عاقلة، و على المحصنة إذا زنت ببالغ عاقل إن كانا شابين، و في قول معروف يجمع في الشاب و الشابة بين الجلد و الرجم، و الأقرب الرجم فقط».[1]

بحث در مورد دوم از حد زنا بود که رجم باشد و گفتیم یکی از حدود زانی، سنگسار است و آنچه که در تحریر آمده این است که اگر زانی محصن زنا کند و جوان (در مقابل پیر) باشد، باید سنگسار شود.

عبارت تحریر این است: «...إن كانا شابين...».[2]

بحث به اینجا رسید که حکم این زانی، سنگسار تنها است یا علاوه بر سنگسار، تازیانه هم می خورد.

نکته: عناوینی که در روایات وجود دارد، مختلف است، در بعضی از روایات حکم محصن این است و حکم غیر محصن این است و در بعضی از روایات شاب (جوان) دارد و یا می گویند محصن، انصراف به شاب دارد و در بعضی از روایات می گوید اگر شیخ محصن یا شیخه محصنه زنا کنند، حکم آن چنین است.

حال بحث در این است که اگر زانی محصن و شاب باشد، حد او رجم تنها است یا علاوه بر رجم، تازینه هم می خورد؟

نسبت به این بحث، چند طائفه از روایات وجود دارد:

طائفه اول: روایاتی که می گویند زانی محصن، اول 100 تازیانه می خورد و بعد سنگسار می شود.

منها: صحیحه محمد بن مسلم: «وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ‌ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع فِي الْمُحْصَنِ وَ الْمُحْصَنَةِ جَلْدُ مِائَةٍ ثُمَّ الرَّجْمُ».[3]

این روایت اطلاق دارد و شامل شاب و شیخ، هر دو می شود.

منها: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع فِي الْمُحْصَنِ وَ الْمُحْصَنَةِ جَلْدُ مِائَةٍ ثُمَّ الرَّجْمُ».[4]

این روایت هم مثل روایت قبل اطلاق دارد و می گوید باید محصن و محصنه، تازیانه بخورد و بعد رجم شود.

حال سوال این است فقهائی مثل مرحوم امام که فتوا داده اند که فرد باید شاب باشد، از کجای روایت برداشت کرده اند؟!

طائفه دوم: روایاتی که می گوید حکم محصن و محصنه، فقط رجم است و تازیانه بر او زده نمی شود.

منها: موثقه ابی العباس: «وَ عَنْهُ عَنْ أَبَانٍ عَنْ أَبِي الْعَبَّاسِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: رَجَمَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ لَمْ يَجْلِدْ وَ ذَكَرُوا أَنَّ عَلِيّاً ع رَجَمَ بِالْكُوفَةِ وَ جَلَدَ فَأَنْكَرَ ذَلِكَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ قَالَ مَا نَعْرِفُ هَذَا أَيْ لَمْ يَحُدَّ رَجُلًا حَدَّيْنِ جَلْدٌ وَ رَجْمٌ فِي ذَنْبٍ وَاحِدٍ».[5]

از این روایت فقط استفاده رجم می شود.

منها: موثقه سماعه: «وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى بْنِ عُبَيْدٍ عَنْ يُونُسَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْحُرُّ وَ الْحُرَّةُ إِذَا زَنَيَا جُلِدَ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ فَأَمَّا الْمُحْصَنُ وَ الْمُحْصَنَةُ فَعَلَيْهِمَا الرَّجْم‌».[6]

این روایت می گوید بر محصن و محصنه رجم می شود.

منها: صحیحه عاصم: «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى وَ غَيْرِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الرَّجْمُ حَدُّ اللَّهِ الْأَكْبَرُ وَ الْجَلْدُ حَدُّ اللَّهِ الْأَصْغَرُ فَإِذَا زَنَى الرَّجُلُ الْمُحْصَنُ رُجِمَ وَ لَمْ يُجْلَدْ».[7]

دلالت این روایت بر چند چیز واضح است:

اولا: حکم در مسئله فقط رجم است و اطلاق صحیحه محمد بن مسلم و زراره را تقیید می زند.

ثانیا: مراد از محصن و محصنه، فقط شاب است و شامل شیخ نمی شود. چون طائفه دیگری از روایات وجود دارد که می گوید شیخ و شیخه هم سنگسار می شود و هم تازیانه می خورد.

پس روایاتی که محصن و محصنه را می گویند، فقط شامل شاب می شود.

طائفه سوم: روایاتی که می گوید اگر فرد زانی محصن، شیخ و شیخه باشد هم تازینه می خورد و هم سنگسار می شود و این روایات، اطلاق هر دو طائفه از روایات را که محصن و محصنه داشت، تقیید می کند.

منها: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَيْنِ اللُّؤْلُؤِيِّ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: كَانَ عَلِيٌّ ع يَضْرِبُ الشَّيْخَ وَ الشَّيْخَةَ مِائَةً وَ يَرْجُمُهُمَا وَ يَرْجُمُ الْمُحْصَنَ وَ الْمُحْصَنَةَ وَ يَجْلِدُ الْبِكْرَ وَ الْبِكْرَةَ وَ يَنْفِيهِمَا سَنَة».[8]

منها: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ صَالِحِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ طَلْحَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا زَنَى الشَّيْخُ وَ الْعَجُوزُ جُلِدَا ثُمَّ رُجِمَا عُقُوبَةً لَهُمَا وَ إِذَا زَنَى النَّصَفُ مِنَ الرِّجَالِ رُجِمَ وَ لَمْ يُجْلَدْ إِذَا كَانَ قَدْ أُحْصِنَ وَ إِذَا زَنَى الشَّابُّ الْحَدَثُ السِّنِّ جُلِدَ وَ نُفِيَ سَنَةً مِنْ مِصْرِهِ».[9]

این دو روایت ضعف سندی دارد و ابراهیم بن صالح و عبدالله بن طلحه در روایت دوم و حسن بن حسین لؤلؤی در روایت اول توثیق ندارد