درس خارج فقه استاد سیدعبدالهادی مرتضوی

موضوع: رجم / حد زنا / حدود

حضرت امام می فرمایند: «الثاني- الرجم فقط،فيجب على المحصن إذا زنى ببالغة عاقلة، و على المحصنة إذا زنت ببالغ عاقل إن كانا شابين، و في قول معروف يجمع في الشاب و الشابة بين الجلد و الرجم، و الأقرب الرجم فقط».[1]

بیان شد که دومین مورد از اقسام حد، رجم است که باید زانی را با شرائطی که خواهد آمد، رجم کرد. بحث در این بود که آیا رجم و سنگسار، منشاء قرآنی دارد یا خیر که گفتیم آیه ای که دلالت بر وجود رجم در قرآن کند، نداریم، بله از طرق عامه به نقل عمر، آیه رجم وجود داشته است که جلسه قبل بیان شد.

اما از طرق امامیه گفته شده که دو روایت معتبره وجود دارد که در آنها آمده رجم در قرآن وجود دارد:

منها: صحیحه عبدالله بن سنان: «وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ يُونُسَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الرَّجْمُ فِي الْقُرْآنِ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا زَنَى الشَّيْخُ وَ الشَّيْخَةُ فَارْجُمُوهُمَا الْبَتَّةَ فَإِنَّهُمَا قَضَيَا الشَّهْوَةَ».[2]

حضرت در این روایت می فرمایند در قرآن، رجم وجود دارد.

منها: صحیحه سلیمان بن خالد: «مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الْقُرْآنِ رَجْمٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ كَيْفَ قَالَ الشَّيْخُ وَ الشَّيْخَةُ فَارْجُمُوهُمَا الْبَتَّةَ فَإِنَّهُمَا قَضَيَا الشَّهْوَةَ».[3]

اما در این دو روایت می گوید رجم در قرآن وجود دارد و اطلاق دارد و فرق ندارد محصن باشد یا غیر محصن.

فقهاء به این دو روایت، چند جواب داده اند:

جواب اول: هیچ یک از فقهاء به مضمون این دو روایت عمل نکرده اند و قبول ندارند که در قرآن رجم بوده است.

جواب دوم: این دو روایت حمل بر تقیه می شود.

پس رجم که یکی از موارد حدود است، منشاء قرآنی ندارد اما باز هم می گوئیم قطعا رجم از حدود اسلامی می باشد. چون:

اولا: اتفاق مسلمین بر این است که رجم از حدود می باشد و شاید عده اندکی از خوارج با آن مخالفت کرده اند.

ثانیا: روایات معتبره دلالت بر این دارد که رجم از حدود می باشد:

منها: صحیحه عاصم بن حمید: «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى وَ غَيْرِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الرَّجْمُ حَدُّ اللَّهِ الْأَكْبَرُ وَ الْجَلْدُ حَدُّ اللَّهِ الْأَصْغَرُ فَإِذَا زَنَى الرَّجُلُ الْمُحْصَنُ رُجِمَ وَ لَمْ يُجْلَدْ».[4]

دلالت این روایت بر رجم شدن زانی محصن، واضح است.

منها: موثقه سماعه: «وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى بْنِ عُبَيْدٍ عَنْ يُونُسَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْحُرُّ وَ الْحُرَّةُ إِذَا زَنَيَا جُلِدَ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ فَأَمَّا الْمُحْصَنُ وَ الْمُحْصَنَةُ فَعَلَيْهِمَا الرَّجْمُ».[5]

منها: «وَ عَنْهُ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: الْمُحْصَنُ يُرْجَمُ وَ الَّذِي قَدْ أُمْلِكَ وَ لَمْ يَدْخُلْ بِهَا فَجَلْدُ مِائَةٍ وَ نَفْيُ سَنَة».[6]

منها: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُرَاتِ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: أُتِيَ عُمَرُ بِخَمْسَةِ نَفَرٍ أُخِذُوا فِي الزِّنَا فَأَمَرَ أَنْ يُقَامَ عَلَى كُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمُ الْحَدُّ وَ كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع حَاضِراً فَقَالَ يَا عُمَرُ لَيْسَ هَذَا حُكْمَهُمْ قَالَ فَأَقِمْ أَنْتَ الْحَدَّ عَلَيْهِمْ فَقَدَّمَ وَاحِداً مِنْهُمْ فَضَرَبَ عُنُقَهُ وَ قَدَّمَ الْآخَرَ فَرَجَمَهُ وَ قَدَّمَ الثَّالِثَ فَضَرَبَهُ الْحَدَّ وَ قَدَّمَ الرَّابِعَ فَضَرَبَهُ نِصْفَ الْحَدِّ وَ قَدَّمَ الْخَامِسَ فَعَزَّرَهُ فَتَحَيَّرَ عُمَرُ وَ تَعَجَّبَ النَّاسُ مِنْ فِعْلِهِ فَقَالَ عُمَرُ- يَا أَبَا الْحَسَنِ خَمْسَةُ نَفَرٍ فِي قَضِيَّةٍ وَاحِدَةٍ أَقَمْتَ عَلَيْهِمْ خَمْسَةَ حُدُودٍ لَيْسَ شَيْ‌ءٌ مِنْهَا يُشْبِهُ الْآخَرَ فَقَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع- أَمَّا الْأَوَّلُ فَكَانَ ذِمِّيّاً فَخَرَجَ عَنْ ذِمَّتِهِ لَمْ يَكُنْ لَهُ حَدٌّ إِلَّا السَّيْفُ وَ أَمَّا الثَّانِي فَرَجُلٌ مُحْصَنٌ كَانَ حَدُّهُ الرَّجْمَ وَ أَمَّا الثَّالِثُ فَغَيْرُ مُحْصَنٍ حَدُّهُ الْجَلْدُ وَ أَمَّا الرَّابِعُ فَعَبْدٌ ضَرَبْنَاهُ نِصْفَ الْحَدِّ وَ أَمَّا الْخَامِسُ فَمَجْنُونٌ مَغْلُوبٌ عَلَى عَقْلِه‌».[7]

از مجموع این روایات و ادله استفاده می شود که رجم، حکم اسلامی می باشد.

فرع: در اینجا فرعی بحث می شود و آن اینکه اگر زانی محصن، زنا کند، آیا حکم او فقط رجم است یا علاوه بر رجم، تازیانه هم می خورد؟

نسبت به این فرع، دو نظریه وجود دارد:

نظریه اول: محصن فقط سنگسار می شود و تازیانه بر او زده نمی شود.

نظریه دوم: محصن هم سنگسار می شود و هم تازیانه بر او زده می شود.

محقق در شرایع می فرمایند: «و إن كان شابا (ففيه روايتان: إحداهما يرجم لا غير و الأخرى يجمع له بين الحدين) و هو أشبه»؛[8] ایشان دو قول در مسئله را مطرح می کنند و می گویند جمع بین دو حد اشبه است.

صاحب جواهر هم جمع بین دو حد را قبول کرده است که ابتدا تازیانه بخورد و بعد رجم شود.[9]

ظاهرا والله العالم که فرد فقط سنگسار می شود، نزدیک تر به واقع است و شاهد بر این مطلب، بررسی روایات و جمع بین آنها است. یعنی بعد از بررسی روایات، به این نتیجه می رسیم که برای جمع بین روایات باید گفت این فرد فقط رجم می شود و تازینه نمی خورد.

پس ما دو دسته طائفه داریم:

طائفه اول: روایاتی که می گوید حکم محصن، هم رجم است و هم تازیانه:

منها: صحیحه محمد بن مسلم: «وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ‌ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع فِي الْمُحْصَنِ وَ الْمُحْصَنَةِ جَلْدُ مِائَةٍ ثُمَّ الرَّجْمُ».[10]

این روایت به وضوح می گوید باید دو حد بخورد.