درس خارج فقه استاد سیدعبدالهادی مرتضوی

موضوع: بینه/ مثبتات حد / حد زنا / حدود

مسئله 12: «لو حضر بعض الشهود و شهد بالزنا في غيبة بعض آخر حد من شهد للفرية‌، و لم ينتظر مجي‌ء البقية لإتمام البينة، فلو شهد ثلاثة منهم على الزنا و قالوا: لنا رابع سيجي‌ء حدوا، نعم لا يجب أن يكونوا حاضرين دفعة، فلو شهد واحد و جاء الآخر بلا فصل فشهد و هكذا ثبت الزنا و لا حد على الشهود، و لا يعتبر تواطؤهم على الشهادة، فلو شهد‌ ‌الأربعة بلا علم منهم بشهادة السائرين تم النصاب و ثبت الزنا، و لو شهد بعضهم بعد حضورهم جميعا للشهادة و نكل بعض يحد من شهد للفرية».[1]

در این مسئله، چهار فرع مطرح شده است:

نکته: همان گونه بیان شد، در زنا، شهادت چهار نفر لازم است، حال در کیفیت شهادت، ضابطی بیان می شود و آن ضابط این است که شهادت شهود باید پشت سر هم باشد و نباید بین آنها فاصله و تراخی باشد.

حال با توجه به این ضابط، چند فرع بیان شده است:

اگر سه شاهد شهادت بر زنا دادن و ادعا کردند شاهد چهارم غایب است و یا روز دیگری می آید، در این صورت حد زنا اجراء نمی شود و آن سه نفر که شهادت داده اند، حد قذف می خورند.

دلیل اول: عدم الخلاف بین فقهاء امامیه الا ابن سعید.[2]

دلیل دوم: روایات:

منها: معتبره سکونی: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ بُنَانٍ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ الْمُغِيرَةِ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيٍّ ع فِي ثَلَاثَةٍ شَهِدُوا عَلَى رَجُلٍ بِالزِّنَا فَقَالَ عَلِيٌّ ع أَيْنَ الرَّابِعُ قَالُوا الْآنَ يَجِي‌ءُ فَقَالَ عَلِيٌّ ع حُدُّوهُمْ فَلَيْسَ فِي الْحُدُودِ نَظَرُ سَاعَةٍ».[3]

دلالت این روایت بر عدم فاصله بین شهادت شهود، واضح می باشد.

منها: روایت عباد بصری: «وَ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ نُعَيْمِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ عَبَّادٍ الْبَصْرِيِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ ثَلَاثَةٍ شَهِدُوا عَلَى رَجُلٍ بِالزِّنَا وَ قَالُوا الْآنَ نَأْتِي بِالرَّابِعِ قَالَ يُجْلَدُونَ حَدَّ الْقَاذِفِ ثَمَانِينَ جَلْدَةً كُلُّ رَجُلٍ مِنْهُمْ».[4]

این روایت موید است بخاطر نعیم بن ابراهیم[5] و عباد بصری[6] که ضعف سندی دارند.

پس نظریه مرحوم امام تمام می باشد.

آیا لازم است که هر چهار شهادت در موقع شهادت حاضر باشند و با هم وارد مجلس شهادت شوند یا خیر؟

در این فرع، دو نظریه وجود دارد:

نظریه اول: به علامه[7] و پسر او فخر المحققین[8] داده شده که شاهدین باید قبل از شهادت باشند و با هم وارد مجلس شهادت شوند و الا به شهود حد قذف زده می شود.

نظریه دوم: حضور چهار شاهد قبل از مجلس شهادت، لازم نیست و اگر به ترتیب وارد مجلس شهادت شوند، کافی است اما نباید بین حضور آنها فاصله بیفتد. یعنی آنچه که مهم است این است که بین حضور آنها تراخی نباشد، اما حضور دفعی و جمعی هم ملاک نیست و از روایات هم همین مطلب برداشت می شود و مشهور هم قائل به همین قول می باشند.

پس کلام مرحوم امام در این فرع هم تمام می باشد.

آیا اتفاق شهود بر شهادت، معتبر است یا خیر؟ یعنی آیا شهود باید بر کلمه ای که می خواهند بگویند، باید توافق داشته باشند یا اگر شهود علم به کیفیت شهادت دیگری نداشت، باز هم شهادت ایشان پذیرفته است؟

مشهور از فقهاء مانند حضرت امام می فرمایند که این شرط در شهادت معتبر نیست و لذا اگر یکی از شهود به کیفیت شهادت شهود دیگر علم نداشت، باز هم شهادتش پذیرفته می شود.

دلیل بر این نظریه: دلیلی نداریم که بگوید شهادت شهود باید مثل یکدیگر باشد.

پس کلام مرحوم امام در این فرع هم تمام می باشد که می فرمایند: «و لا يعتبر تواطؤهم على الشهادة، فلو شهد‌ ‌الأربعة بلا علم منهم بشهادة السائرين تم النصاب و ثبت الزنا».[9]