درس خارج فقه آیت‌الله مرتضوی
99/09/05
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: قسم هفتم / شکوک صحیحه / شک در رکعت / شکوک در نماز
«الخامسة: الشك بين الأربع و الخمس، و له صورتان: إحداهما بعد رفع الرأس من السجدة الأخيرة، فيبني على الأربع و يتشهد و يسلّم ثم يسجد سجدتي السهو، ثانيتهما حال القيام، و هذه مندرجة تحت الشك بين الثلاث و الأربع حال القيام و لم يدر أنه ثلاثا صلى أو أربعا فيبني على الأربع، و يجب عليه هدم القيام و التشهد و التسليم و صلاة ركعتين جالسا أو ركعة قائما، و كذا الحال في جميع صور الهدم، فإنه لا يوجب انقلاب الشك، بل هو مقدمة للتسليم بعد صدق الشك بين الركعات حال القيام السادسة: الشك بين الثلاث و الخمس حال القيام، و هو مندرج في الشك بين الاثنتين و الأربع، فيجلس و يتمّ الصلاة و يعمل عمل الشك».[1]
عرض شد در صورت دوم از قسم پنجم تحریر که همان قسم ششم از عروه است که در شک بین 4 و 5 در واقع، به شک در 3 و4 بر می گردد. چون این رکعت در قیام، از دو حال خارج نیست: یا عند الله رکعت چهارم است یا عند الله رکعت پنجم است.
حال اگر در واقع رکعت چهارم باشد، سه رکعت قبل از این آمده است و اگر در واقع رکعت پنجم باشد، چهار رکعت قبل از این آمده است، پس شک بین 3 و 4 است.
پس در اینجا باید حکم شک بین 3 و 4 جاری می شود و فرد دو رکعت نشسته یا یک رکعت ایستاده می خواند.
این تقریب از تقریب دوم، هم مختصرتر است و هم اصح است، چون در این تقریب ملاحظه قیام نشده است.
همچنین در قسم ششم از تحریر که شک بین 3 و 5 در حال قیام است و این قسم هفتم از عروه است، سیدنا الاستاد می فرمایند برگشت این به شک بین 2 و 4 است.
چون قیام در واقع یا رکعت سوم است یا در واقع رکعت پنجم است، حال اگر در واقع این رکعت سوم باشد، پس دو رکعت را به جا آورده است و اگر در واقع رکعت پنجم بوده است که چهار رکعت آمده است، پس شک بین 2 و 4 است.
پس در این قسم، حکم شک بین 2 و 4 جاری می شود به اینکه دو رکعت ایستاده می خواند.
قسم هفتم: شک بین 3 و 4 و 5این قسم هشتم عروه است.
سیدنا الاستاد می فرمایند: «السابعة: الشك بين الثلاث و الأربع و الخمس حال القيام، و هو راجع الى الشك بين الاثنتين و الثلاث و الأربع، فيجلس و يتم صلاته و يعمل عمله».[2]
در اینجا ابتدا باید اقوال در مسئله را بیان کنیم و بعد بگوئیم چگونه این شک بین 2 و 3 و 4 می شود.
در این فرض (شک بین 3 و 4 و 5)، سه نظریه نقل شده است که در کتاب مستند الشیعه [3] [4] و حدائق وجود دارد:
نظریه اول: این فرض از شکوک باطله است.
نظریه دوم: در اینجا باید بناء بر اقل گذاشته شود.
این نظریه را حدائق به مرحوم سبزواری در ذخیره[5] [6] داده اند و مرحوم نراقی[7] [8] هم این نظریه را اختیار کرده اند.
نظریه سوم: اکثر علماء بلکه مشهور می فرمایند: این نماز صحیح است و حکم شک بین 2 و 3 و 4 را دارد که قسم چهارم از تحریر بود و بحث مفصلی داشت.
طبق این نظریه قیام پنجم هدم می شود و کالعدم می شود و بناء بر اکثر، بناء بر چهار رکعت است با این تفاوت که در قبلا بناء بر چهار می گذاشت و بعد رکوع می کرد و ادامه نماز اما در اینجا بناء را بر چهار می گذارد و می نشیند و رکوع انجام نمی دهد.
این فسم دارای اشکالاتی می باشد:
اشکال اول: برای این قسم، نص خاصی ذکر نشده است.
اشکال دوم: این قسم، دوران امر بین زیادی و نقیصه است، اگر بناء را بر 5 بگذارد زیادی است و اگر بناء را بر 3 بگذارد، نقیصه است.
اشکال سوم: در اینجا بعضی گفته اند که شک بین 2 و 3 و 4 است، این شک از کجا در آمده است، چون این شک که وجود نداشت، شک حادث، بین 3 و 4 و 5 بود، پس این با شکوک متعارفه فرق دارد. پس بحث شما در شک بین 3 و 4 و 5 است و این شک متولد است و ادله شکوک از شک متولد انصراف دارد.
اشکال چهارم: این شک مرکب است و ما دلیلی بر صحت شک مرکب نداریم.
حال آن طرف قضیه، صحیحه صفوان و قاعده اشتغال است که می گوید هر شکی مبطل است و باید نماز تکرار شود.
نکته: این اشکالات در قسم 7 و 8 وجود دارد و در قسم 6 وجود ندارد، چون در قسم ششم صاحب حدائق ادعای اتفاق می کند.
حال اگر از این شبهات جواب داده شد، نوبت به این می رسد که این را چگونه به باب 2 و 3 و 4 ببریم و اگر جواب ندادیم، دیگر نوبت به بردن به باب 2 و 3 و 4 نمی رسد.
پس در قسم هفتم تحریر، اقوال را ذکر کردیم و همچنین شبهات در این مسئله را ذکر کردیم.
حال باید وارد جواب از شبهات و جواب از اقوال شویم و بعد بگوئیم آیا این قسم به شک بین 2 و 3 و 4 بر می گردد یا خیر.
ادله این اقوال در جلسه بعد ذکر خواهد شد.
