درس خارج فقه آیت‌الله مرتضوی

موضوع: حکم وسواسی / شک در اصل نماز / شکوک در نماز

مسئله 8: «حكم كثير الشك في الإتيان بالصلاة و عدمه حكم غيره،فيجري فيه التفصيل بين كونه في الوقت و خارجه، و أما الوسواسي فالظاهر أنه لا يعتني بالشك و إن كان في الوقت».[1]

نتیجه مطالب گذشته این شد که نظریه مستند و بعضی از حواشی عروه، نا تمام است. چون ایشان دلیل خود را همان دلیل در عدم اعتنا کثیر الشک به شک در اجزاء قرار داده اند و گفتیم این حرف درست نیست و فرق بین این دو است.

نکته: نسبت به جمله «لا شک لکثیر الشک» دو تعبیر وجود دارد:

اول: این جمله روایت نیست و اگر به ائمه نسبت داده شود، در روز قیامت باید جوابگو باشیم.

دوم: این جمله، یک قاعده است و این قاعده از روایات برداشت می شود.

سیدنا الاستاد می فرمایند: «و أما الوسواسي فالظاهر أنه لا يعتني بالشك و إن كان في الوقت».[2]

مثلا کسی در اتیان به نماز ظهر، وسوسه دارد و دو ساعت بعد از ظهر نماز می خواند و در ساعت دوم چندین بار نماز می خواند اما یقین پیدا نمی کند که نماز ظهر را خوانده است. حال حکم این فرد چیست، آیا به شک خود در وقت، اعتنا کند یا به این شک اعتماد نکند.

در وسواسی، چندین بحث وجود دارد:

در کثیر الشک با کوچیکترین اشاره، شک برطرف می شود، مثلا اگر بچه ای بگوید نماز را خوانده ای، شک بر طرف می شود، اما در وسواسی اینگونه نیست و با اشاره هم شکش برطرف نمی شود.

آیا وسوسه حرام است یا حرام نمی باشد؟ این بحث در نفس وسوسه است و منظور وسوسه در عبادات فقط نیست.

کسانی که قائل به حرمت هستند، معمولا به حدیث 1 از باب 10 مقدمات عبادات[3] تمسک کرده اند.

آیا وسواسی باید عمل به ادله شک در وقت کند و آنقدر نماز بخواند تا یقین به خواندن نماز پیدا کند یا خیر اصلا نباید به شک خود اعتنا کند.

بحث در ما نحن فیه بحث در همین مورد است.

سیدنا الاستاد می فرمایند ظاهرا حکم شک وسواسی در وقت نظیر حکم شک غیر واسواسی در خارج وقت است و باید بگوید ان شاء الله نماز را خوانده ام.

دلیل این حکم: بهترین دلیل، انصراف ادله می باشد، یعنی ادله وجوب اتیان به نماز ظهر در ساعت 2 در صورت شک، صحیحه زراره، استصحاب قاعده اشتغال بود و این ادله انصراف به صورت شک غیر وسواسی دارد، چون مثلا صحیحه زراره وظیفه شاک متعارف را می گوید و وسواسی غیر متعارف است، پس این صحیحه انصراف از وسواسی دارد.

موید اول: مرحوم آقای خویی ادعای اجماع کرده اند که حکم وسواسی مثل حکم شک انسان متعارف نیست.

این اجماع، موید است، چون با وجود انصراف نیاز به دلیل اجماع نمی باشد.

موید دوم: مرحوم آقای حکیم می فرمایند فعل وسواسی حرام است و فعل حرام موجب زیادی می شود و باعث بطلان می شود.

این حرف موید است، چون اثبات اینکه نفس وسوسه حرام باشد، نیاز به دلیل محکمی دارد.