درس خارج فقه آیت‌الله مرتضوی

موضوع: نقصان سهوی اجزاء / خلل در نماز/-

مسئله 2: «و من نسي القراءة أو الذكر أو بعضهما أو الترتيب فيهما و ذكر قبل أن يصل الى حد الركوع تدارك ما نسيه و أعاد ما هو مترتب عليه، و من نسي القيام أو الطمأنينة في القراءة أو الذكر و ذكر قبل الركوع فالأحوط إعادتهما بقصد القربة المطلقة لا الجزئية، نعم لو نسي الجهر أو الإخفات في القراءة فالظاهر عدم وجوب تلافيهما، و إن كان الأحوط التدارك سيما إذا تذكر في الأثناء، فإنه لا ينبغي له ترك الاحتياط بالإتيان بقصد القربة المطلقة، و من نسي‌ الانتصاب من الركوع أو الطمأنينة فيه و ذكر قبل الدخول في السجود انتصب مطمئنا، لكن بقصد الاحتياط و الرجاء في نسيان الطمأنينة، و مضى في صلاته».[1]

مرحله اول در مسئله دوم، خلل در رکوع و سجود بود و مرحله دوم، خلل در امور معتبره در رکوع و سجود بود.

مرحله سوم: خلل در واجبات غیر رکنی

سیدنا الاستاد در عبارت بالا، 7 مورد را ذکر کرده اند:

چهار مورد از این موارد: فراموشی حمد یا سوره یا آیه و یا ترتیب

مثلا فرد حمد را فرموش کند یا سوره را فراموش کند یا آیه ای از حمد یا سوره را فراموش کند و یا ترتیب بین حمد و سوره را فراموش کند که خودش دو فرض دارد:

فرض اول: بعد از رکوع یادش بیاید که حمد یا سوره و... را نخوانده است.

فرض دوم: قبل از رکوع یادش بیاید که حمد یا سوره و... را نخوانده است.

نسبت به فرض دوم اختلافی نیست که در محل است و باید دوباره قرائت را تکرار کند و دلیل آن این است که در محل است و ادله قرائت و تربیت می گوید باید قرائت به صورت صحیح و به ترتیب باشد.

اما نسبت به فرض اول، دو قول است:

قول اول: نیازی به خواندن دوباره قرائت نیست و نماز صحیح است. چون قرائت حمد از واجبات است و محل آن گذشته و با خروج از محل، نیاز به اعاده ندارد.

قول دوم: باید قرائت دوباره خوانده شود. چون محل باقی است و آنچه که آورده شده کالعدم است و باید اجزاء را دوباره بیاورد بخاطر ادله وجوب اجزاء و ارتباطیت اجزاء. مثلا شرح صحت رکوع، آمدن حمد است و تا حمد نیامده است اگر رکوعی بیاید، کالعدم است و باید دوباره قرائت و... آورده شود.

نکته1: در این بحث فرق ندارد که ترتیب مثلا از اجزاء صلات باشد یا باشد، چون در هر صورت واجب در صلات است.

نکته 2: در این چهار در فرض دوم که دوباره قرائت می خواند باید قصد جزئیت کند.

اما سه مورد دیگر در این مرحله وجود دارد که دو مورد آن صغرویا و کبرویا بحث دارد و در کیفیت اتیان آن هم اختلاف است.

مورد پنجم و ششم: فراموشی قیام و طمانینه و یادآوری قبل از رکوع

سیدنا الاستاد می فرمایند: «و من نسي القيام أو الطمأنينة في القراءة أو الذكر و ذكر قبل الركوع فالأحوط إعادتهما بقصد القربة المطلقة لا الجزئية».[2]

می فرمایند: اگر فردی قیام یا طمانینه در حال قرائت یا ذکر را فراموش کند و قبل از رکوع یادش بیاید، بنا بر احتیاط واجب باید اعاده کند و قصدش هم باید قربت مطلقه باشد.

مورد هفتم: فراموشی جهر و اخفات

فردی نماز ظهر در غیر جمعه فراموش کرده و قرائت را جهرا خوانده است یا در نماز مغرب فراموش کرده و قرائت را اختفاتا خوانده است و فرق ندارد این فراموشی در کل قرائت باشد یا در یک آیه یا چند آیه.

ظاهرا در این مورد، دو نظریه وجود دارد:

نظریه اول: در کل فروض، نماز صحیح است و نیاز به دوباره خواندن قرائت نیست.

نظریه دوم: در کل فروض، باید قرائت را از سر بگیرد و ما یترتب علیها را دوباره انجام بدهد.

در این سه مورد اختلافاتی وجود دارد که ان شاء الله جلسه بعد خواهد آمد.