درس خارج فقه استاد سید علی محقق‌داماد

موضوع: كتاب النكاح/مبیت تازه عروس /حق مبیت تازه عروس

مساله4

مسألة 4 تختص البكر أول عرسها بسبع ليال و الثيب بثلاث يجوز تفضيلهما بذلك على غيرهما، و لا يجب عليه أن يقضي تلك الليالي لنسائه القديمة[1] .

روایت اول و دوم

27237- 1- مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ غَيْرِ وَاحِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قُلْتُ لَهُ الرَّجُلُ تَكُونُ عِنْدَهُ الْمَرْأَةُ يَتَزَوَّجُ أُخْرَى- أَ لَهُ أَنْ يُفَضِّلَهَا قَالَ نَعَمْ- إِنْ كَانَتْ بِكْراً فَسَبْعَةَ أَيَّامٍ- وَ إِنْ كَانَتْ ثَيِّباً فَثَلَاثَةَ أَيَّامٍ[2] .

محمد بن مسلم فقیه روات است و چنین مسأله‌ای را دو بار سؤال نمی‌کند. اما تفاوت در جواب دارد، البته دو پاسخ با همدیگر تهافت و برخورد ندارد. در عبارت اول آمده است: «أله أن یفضّلها؟»[3] که امام فرمودند مرد این حق را دارد که پهلوی زن جدید بیشتر بماند که این مقدار برای بکر هفت شب و برای ثیّب سه شب است. اما لسان روایت دوم این است که «اذا کان بکرا فلیبت عندها»[4] . در اینجا امر است و حقی برای زن ثابت کرده است چون امر ظهور در وجوب دارد. اما می‌توانیم دست از این امر برداریم. چرا که ممکن است امر در اینجا را حمل بر جواز کنیم؛ چرا که در اینجا در مقام رفع توهّم حظر است. و این حظر هم مبتنی بر قواعد و روایاتی است که امر به قسم کرده بود که همین مسأله باعث شده است که توهّم حظر به وجود بیاید.

بنابراین می‌توان از این دو روایت نتیجه گرفت که زوج می‌توان این زن را برتری ببخشد.

روایت سوم

27239- 3- مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الرَّجُلِ يَتَزَوَّجُ الْبِكْرَ قَالَ يُقِيمُ عِنْدَهَا سَبْعَةَ أَيَّامٍ[5] .در این روایت تصریح شده است که هفت شب باید پیش زن جدید بماند؛ ولی مسأله اینجاست که در این روایت تصریح به وجود زن‌های دیگر نشده است و ممکن است مربوط به شخصی باشد که ازدواج اولش است. اگر به اطلاق کلام نیز اخذ کنیم، باید گفت که ادلّه حق القسم این دلیل را تقیید می‌زند. در نتیجه به این روایت نمی‌توان در این مسأله استدلال نمود.

روایت چهارم

27238- 2- وَ فِي الْعِلَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ عَبَايَةَ الْأَسَدِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ فِي حَدِيثٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص تَزَوَّجَ زَيْنَبَ بِنْتَ جَحْشٍ- فَأَوْلَمَ وَ أَطْعَمَ النَّاسَ إِلَى أَنْ قَالَ- وَ لَبِثَ سَبْعَةَ أَيَّامٍ بِلَيَالِيهِنَّ عِنْدَ زَيْنَبَ- ثُمَّ تَحَوَّلَ إِلَى بَيْتِ أُمِّ سَلَمَةَ وَ كَانَ لَيْلَتُهَا- وَ صَبِيحَةُ يَوْمِهَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ص[6] .

البته روایت عبدالله بن عباس از نظر سند ضعیف است ولی از نظر دلالت باید در نظر داشت که زینب بنت جحش وقتی با پیامبر(ص) ازدواج کرد، ثیّبه بود و نه باکره؛ بنابراین دلالت روایت هم محل بحث است. البته این فعل خاصّ پیامبر(ص) بود و برای ایشان یا به عنوان حکم خاص و یا از ابتدا حق القسم بر ایشان واجب نبود. بنابراین این روایت قابل استناد نیست.

روایت پنجم

15؟؟؟

دلالت این روایت کاملا مشخص است. و ظاهر امر هم دلالت بر حق بودن هفت شب برای بکر است. ولی در عین حال روایات دعائم سند ندارد و مرحوم حاجی نوری روایات دعائم را در مستدرک ذکر نموده است. البته چه بسا روایتی که خودش قابل استدلال نیست ولی به فهم روایات دیگر کمک می‌کند.

بررسی روایات معارض

در مقابل روایات دسته اول، روایاتی هست که معارض با این روایات است.

روایت اول

27240- 4- وَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبَانٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الرَّجُلِ يَكُونُ عِنْدَهُ الْمَرْأَةُ فَيَتَزَوَّجُ أُخْرَى- كَمْ يَجْعَلُ لِلَّتِي يَدْخُلُ بِهَا قَالَ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ ثُمَّ يَقْسِمُ[7] .

امام فرمود برای همسر جدید سه شب قرار بدهید. این روایت هم مطلق است. این روایت اگر چه در سندش معلی بن محمد هست و برخی وی را تضعیف کرده‌اند اما در مجموع روایت معتبر است

روایت دوم

در صحیحه حلبی می‌خوانیم:

27242- 6- وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ: إِذَا تَزَوَّجَ الرَّجُلُ بِكْراً وَ عِنْدَهُ ثَيِّبٌ- فَلَهُ أَنْ يُفَضِّلَ الْبِكْرَ بِثَلَاثَةِ أَيَّامٍ[8] .

روایت سوم:

این روایت در وسائل به دو بخش تقسیم شده است.

27234- 2- وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ تَكُونُ لَهُ الْمَرْأَتَانِ- وَ إِحْدَاهُمَا أَحَبُّ إِلَيْهِ مِنَ الْأُخْرَى- لَهُ أَنْ يُفَضِّلَهَا بِشَيْ‌ءٍ قَالَ نَعَمْ- لَهُ أَنْ يَأْتِيَهَا ثَلَاثَ لَيَالٍ وَ الْأُخْرَى لَيْلَةً- لِأَنَّ لَهُ أَنْ‌ يَتَزَوَّجَ أَرْبَعَ نِسْوَةٍ- فَلَيْلَتَاهُ يَجْعَلُهُمَا حَيْثُ يَشَاءُ إِلَى أَنْ قَالَ وَ لِلرَّجُلِ- أَنْ يُفَضِّلَ نِسَاءَهُ بَعْضَهُنَّ عَلَى بَعْضٍ مَا لَمْ يَكُنَّ أَرْبَعاً[9] .

در ادامه این صدر روایت این بحث مطرح می‌شود که :

27243- 7- وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ: قُلْتُ لَهُ الرَّجُلُ تَكُونُ عِنْدَهُ الْمَرْأَةُ فَيَتَزَوَّجُ جَارِيَةً بِكْراً- قَالَ فَلْيُفَضِّلْهَا حِينَ يَدْخُلُ بِهَا ثَلَاثَ لَيَالٍ[10] .

این روایت از نظر سندی با توجه به حسن بن زیاد مورد اشکال است که این اشکال و گفتگو به جای خود مطرح است.