موضوع: فقه پزشکی/ شبیه سازی/ حکم وضعی شبیه سازی

بحث ما در مورد حکم وضعی شبیه سازی بود. در حکم وضعی دوم بودیم که عبارت بود از شناحت أمّ برای این طفل شبیه سازی شده. مادر این طفل کیست. آیا صاحب سلول مادر این طفل است یا صاحب تخمک مادر این طفل است و یا اینکه صاحب رحم.

ادله‌ای آورده شد که مادر این طفل شبیه سازی شده صاحب تخمک است و آن زنی که تخمک از اوست مادر این طفل است. مهم ترین دلیل یا یکی از ادله صدق عرفی است که گفته می‌شود از نظر عرف به این صاحب تخمک مادر گفته می‌شود و در الفاظ و واژه‌ها باید به عرف رجوع کرد. عرف می‌گوید که صاحب تخمک مادر این طفل است حالا به لحاظ اینکه فرض کنید ریشه این فرزند از این زن است و تخمک از اوست و این باعث می‌شود که به او مادر گفته شود. چون از نظر عرف ریشه را أمّ می‌گویند و از نظر لغوی هم بحث آن را کردیم. آیاتی را هم در این زمینه ذکر کردند. مثلاً آیه شریفه: (وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرًا فَجَعَلَهُ نَسَبًا وَصِهْرًا)[1] ؛ این آیه که می‌گوید خدا از ماء بشر را خلق کرد و بعد فاء تفریع (فجعله) می‌فرماید که بین آنها فامیل نسبی و سببی ایجاد کرد. استدلال شده به آیه که فامیل نسبی و سببی از ماء است و بعد الماء را گفتند که ترکیبی از اسپرم و تخمک زن است.

گفتیم اولاً باید ببینیم الماء در تتبعی که شد در آیات قرآن، دیدیم که چه بسا که الماء فقط به اسپرم مرد اطلاق شده باشد که این بحثش گذشت. یعنی از اسپرم مرد این بشر را آفرید و این جهتش را خداوند می‌خواهد بفرماید. فلسفه اینکه خداوند انسان را فقط از این جهت معرفی می‌نماید در جای خودش باید بحث شود. منتها آنچه که مسلم شده این است که الماء یعنی ترکیب اسپرم مرد و تخمک زن که این برای ما مشکوک است که بحث مفصّل آن گذشت.

از نظر عرفی هم که به اصل هر چیزی أمّ گفته می‌شود این هم از نظر ما مشکوک است. این گونه نیست که از نظر عرف در مورد هر چیزی به اصل آن أمّ بگویند.

تخمک زن تأثیری در تکوّن در شبیه سازی ندارد

نکته‌ای که می‌خواهم این‌جا اضافه کنم که در گذشته بیان نشد این است که ما بر فرض که بگوییم از نظر عرف اصل هر چیزی را أمّ آن می‌گویند (که این را ما قبول نکردیم)؛ یعنی أمّ اصل الشئ باشد. بر فرض که این را قبول کنیم ‌با غض نظر از اشکالاتی که مطرح کردیم، می‌گوییم که بعد از عملیات شبیه سازی چیزی از تخمک زن باقی نمی ماند که بخواهیم بگوییم اصل تکوّن این طفل از آن تخمک است. آن‌طوری که عملیات شبیه سازی را بیان می‌کنند چیزی از این تخمک باقی نمی‌ماند. این مطلب که تخمکی از زن هست و بعد سلولی از یک شخصی گرفته می‌شود و با تخمک این زن آمیخته می‌شود که مفصّل توضیح آن گذشت. نکته اساسی دیگری که اینجا مطرح است این است که از تخمک زن دیگر چیزی باقی نمی‌ماند و فقط یک پوسته باقی می‌ماند. در عملیات شبیه سازی آن‌طوری که گفتند این طوری است که این تخمک زن هسته مرکزی آن خارج می‌شود؛ یعنی 23 کروموزوم از این هسته خارج می‌شود و بعد آن 46 کروموزوم درون سلول جدا شده از شخص جایگزین می‌شود؛ یعنی در واقع این تخمک زن یک ظرفی است و هیچ گونه خاصیتی ندارد و خالی شده است. آن سلولی که گرفته می‌شود از شخص آن با محتوایش با 46 کروموزوم داخل این ظرف می‌شود. بنابراین در شبیه سازی این تخمک زن تأثیر تکوّنی در طفل شبیه سازی شده ندارد که بگوییم تخمک زن اصل الشئ است. مثل اینکه فرض کنید اسپرم مرد گرفته می‌شود و آن محتویات تخمک زن هم گرفته می‌شود و بعد در یک ظرف آزمایشگاهی رشد پیدا می‌کند. اینجا این ظرف آزمایشگاهی صرف یک ظرف است و در تکوّن این فرزند فقط نقش ظرف بودن را دارد. با این مثال می‌خواهم این را توجه دهم که تخمک در شبیه سازی فقط به منزله ظرف است و فقط در تکوّن این فرزند آن سلول غیرجنسی اخذ شده در تکوّن این فرزند تأثیر دارد.

پس این اشکال وارد می‌شود که شما موضوع شناسی نکردید. اگر موضوع شناسی دقیق شود می‌بینیم که صاحب تخمک اصلاً نقشی در تکوّن این فرزند شبیه سازی شده ندارد. پس استدلال اینها به هم می‌ریزد.

این نکته را می‌خواستم اضافه کنم که از نظر موضوع شناسی صاحب تخمک در اینجا اصلاً نقشی ندارد در تکوّن شئ. لذا می‌گویند این خصوصیات و استعدادها و اثر ژنتیک از همان صاحب سلول است. یعنی خصوصیات ژنتیکی که به فرزند منتقل می‌شود از صاحب سلول است و شبیه به او می‌شود هم از لحاظ شکل ظاهری و هم از لحاظ اخلاق و روحیات و مسائل روحی روانی و استعدادها؛ البته گفته‌اند که چند درصدی از خصویات صاحب تخمک را هم دارد در برخی از کتابها نوشتند مثلاً 3 درصد یا 4 درصد که اینها خیلی متقن نیست ولیکن آنچه که واقعی است این است که آن خصوصیات و استعدادها از صاحب سلول است که منتقل می‌شود به این فرزند؛ لذا اگر بخواهیم بگوییم این أمّ یعنی اصل الشئ، باید بگوییم این صاحب سلول أمّ است مثلاً یک سلولی را از یک زنی بگیرند و در تخمک زن دیگری کار گذاشته شود اینجا الان مادر این طفل کیست اگر بخواهیم بگوییم مادر یعنی اصل الشئ ریشه آن شئ مادر آن است باید بگوییم صاحب سلول مادر است؛ چون تکوّن این طفل از این سلول است. تمام خصوصیات شکلی و روحی و روانی این صاحب سلول منتقل می‌شود و صاحب تخمک اینجا تأثیری ندارد اگر بخواهیم بگوییم أمّ یعنی اصل الشئ، باید بگوییم مادر این شئ صاحب سلول است چرا بگوییم صاحب تخمک است. پس بنابراین ما نمی‌توانیم از آیات و روایات، عرف، لغت این را استنباط کنیم که صاحب تخمک مادر این طفل شبیه سازی شده است و لا غیر. یک تعریف این چنینی ما پیدا نکردیم، نه در لغت، نه از نظر عرف و نه از نظر روایی و آیات قرآن ما به این نتیجه نرسیدیم. و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین.