موضوع: فقه پزشکی/اتانازی/حکم اتانازی

سه آیه در مورد خودکشی بیان کردیم و گفتیم که نمی‌‌توان به این سه آیه بر حرمت خودکشی استدلال کرد. در این جلسه روایات را بررسی می‌کنیم که آیا دلالت بر حرمت خودکشی دارند یا خیر؟

ابتدا روایاتی که ذیل آیه ﴿لا تقتلوا أنفسکم﴾[1] آمده را ذکر می‌کنیم:

    1. محمدبن مسعود العیاشی فی تفسیره عن اسحاق بن عبیدالله بن محمد بن علی بن الحسین قال: حدثني الحسن بن زيد عن أبيه عن علي بن أبي طالب7 قال‌ سألت رسول الله9 عن‌ الجبائر تكون على الكسير- كيف يتوضأ صاحبها و كيف يغتسل إذا أجنب قال: يجزيه المس بالماء عليها في الجنابة و الوضوء، قلت: فإن كان في برد يخاف على نفسه- إذا أفرغ الماء على جسده- فقرأ رسول الله9 ﴿و لا تقتلوا أنفسكم إن الله كان بكم رحيما﴾[2] .[3]

جبائر که در روایت آمده همان پانسمان امروزی یا پارچه‌ای است که روی زخم قرار می دهند. از پیامبر اکرم 9سؤال شد که در صورتی که جبیره بر بدن داریم چگونه وضو بگیریم یا غسل کنیم. حضرت9 فرمودند: همین که دست تَر بر عضو کشیده شود (چه در غسل و چه در وضو) کفایت می‌کند. بعد راوی می‌پرسد اگر هوا سرد باشد به طوری که شخص ترس بر جان خودش دارد چه طور؟ پیامبر9 آیه ﴿و لا تقتلوا أنفسكم- إن الله كان بكم رحيماً﴾[4] را قرائت فرمودند.

این «لا تقتلوا» را برای جواز مسح در غسل و وضو در جایی که خوف بر نفس باشد تلاوت فرمودند.

    2. أحمد بن محمد الكوفي عن محمد بن أحمد القلانسي عن أحمد بن الفضل عن عبد الله بن جبلة عن فزارة عن أنس أو هيثم بن البراء قال: قلت لأبي جعفر7 اللص يدخل في بيتي يريد نفسي‌ و مالي‌ قال اقتل فأشهد الله و من سمع أن دمه في عنقي.[5] ‌

راوی به امام باقر7 عرض می‌کند که دزدی به قصد جان و مال وارد خانه من می‌شود. حضرت فرمودند: او را بکش و من گواهی می‌دهم به خداوند و به کسی که این سخن ما را می‌شنود که به گردن من می‌باشد. فاتقوالله تبارک و تعالی ﴿و لاتقتلوا أنفسکم إنّ الله کان بکم رحیماً﴾.

روایات دیگری هم هست که در آن‌ها به این آیه تمسّک شده است.

برخی روایات صحیح السّند هم وجود دارد که ما آنها را بیان می‌کنیم، مانند روایت أبی ولّاد:

محمد بن يحيى عن أحمد بن محمد عن الحسن بن محبوب عن أبي ولاد قال سمعت أبا عبد الله7 يقول من قتل نفسه متعمداً فهو في نار جهنم خالداً فيها قيل له أ رأيت إن كان أوصى بوصية ثم قتل نفسه من ساعته تنفذ وصيته قال فقال إن كان أوصى قبل أن يحدث حدثاً في نفسه من جراحة أو فعل لعله يموت أجيزت‌ وصيته‌ في‌ الثلث‌ و إن كان أوصى بوصية بعد ما أحدث في نفسه من جراحة أو فعل لعله يموت لم تجز وصيته.[6]

این روایت در کتب دیگر هم نقل شده است از جمله: ثواب الأعمال و عقاب الأعمال (ص277، باب عقاب من قتل نفسه متعمّداً)، من لایحضره الفقیه (ج3، ص572 که به صورت مرسله نقل شده است)، تهذیب الأحکام (ج9، ص207، باب وصیة من قتل نفسه أو قتل غیره). سند این روایت صحیحه می‌باشد و روایت کاملاً دلالت دارد بر اینکه خودکشی حرام است.

من قتل نفسه متعمّداً فهو فی نار جهنّم خالداً، که در روایت آمده؛ این خلود به چه معناست؟ متکلّمین در علم کلام در مورد آن بحث کرده‌اند و گفته‌اند که این خلود همیشگی نیست بلکه به معنای این است که مدت زیادی در جهنّم خواهد بود به خاطر این که نفسی را به قتل رسانده است. این روایت ظهور در حرمت قتل نفس (خودکشی) دارد.

در این زمینه یک موثّقه سکونی هم داریم:

عن علی بن ابراهیم عن أبیه عن النوفلی عن السکونی عن أبی عبدالله قال قال رسول الله من أکل الطّین فمات فقد أعان علی نفسه؛[7] کسی که خاک بخورد و بمیرد به کشتن خودش کمک کرده است.

البته این روایت دلالت بر این ندارد که خودکشی حرام است. قبل از این باید إعانت بر قتل خود مورد بررسی قرار گیرد که آیا حرام می‌باشد یا نه، بعد در مورد دلالت آن بر خودکشی بحث کنیم. حرمت إعانت بر کشتن خویش باید مفروغٌ عنه باشد، بعد چون این مطلب ثابت است حضرت7 می‌فرماید که بر قتل خودش کمک کرده است. اگر حرمت نداشته باشد بیان این مطلب در روایت چه فایده‌ای دارد؟

پس اصل حرمت خودکشی اگرچه از آیات قرآن مورد استفاده قرار نگرفت اما از روایات قابل استفاده است. اوّلاً روایات مستفیضه بر حرمت قتل نفس داریم و ثانیاً روایت صحیح السند بر حرمت قتل نفس از روی عمد داریم.