درس خارج فقه استاد مقتدایی

موضوع: ولایت فقیه: تتمه: حقوق متقابل رهبر و مردم:

در مورد حقوق متقابل بین رهبر و مسلمین گفتیم در یک حکومت اسلامی و حقه که با زعامت و رهبری ولی فقیه تشکیل می‌شود، ولیّ فقیه حقوقی به عهده مردم دارد و حقوقی هم مردم بعهده ولی فقیه دارند، که از روایات استفاده می‌شود.

سومین روایت کلامی است از امیرالمؤمنین(ع) در نهج البلاغه در آن نامه‌ای که به اهل مصر نوشتند در موقعی که مالک اشتر را بعنوان والی برای آن‌جا اعزام کردند؛ نامه، خیلی نامه با اهمیتی است در بخش کتب از نهج البلاغه آمده است. در ابتدای نامه مطالبی بیان می‌کند که مورد بحث ما نیست از ابتدا می‌فرماید «مِنْ عَبْدِ اللَّهِ عَلِيٍّ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ» از بنده خدا علی امیرمؤمنان... و بعد از بیان مقدمه کوتاه می‌فرماید «أَمَّا بَعْدُ فَقَدْ بَعَثْتُ إِلَيْكُمْ عَبْداً مِنْ عِبَادِ اللَّهِ لَا يَنَامُ أَيَّامَ الْخَوْفِ وَ لَا يَنْكُلُ[1] عَنِ الْأَعْدَاءِ سَاعَاتِ الرَّوْعِ أَشَدَّ عَلَى الْفُجَّارِ مِنْ حَرِيقِ النَّارِ وَ هُوَ مَالِكُ بْنُ الْحَارِثِ أَخُو مَذْحِجٍ فَاسْمَعُوا لَهُ وَ أَطِيعُوا أَمْرَهُ فِيمَا طَابَقَ الْحَقَّ فَإِنَّهُ سَيْفٌ مِنْ سُيُوفِ اللَّهِ لَا كَلِيلُ الظُّبَةِ وَ لَا نَابِي الضَّرِيبَةِ فَإِنْ أَمَرَكُمْ أَنْ تَنْفِرُوا فَانْفِرُوا وَ إِنْ أَمَرَكُمْ أَنْ تُقِيمُوا فَأَقِيمُوا فَإِنَّهُ لَا يُقْدِمُ وَ لَا يُحْجِمُ وَ لَا يُؤَخِّرُ وَ لَا يُقَدِّمُ إِلَّا عَنْ أَمْرِي وَ قَدْ آثَرْتُكُمْ بِهِ عَلَى نَفْسِي لِنَصِيحَتِهِ لَكُمْ وَ شِدَّةِ شَكِيمَتِهِ عَلَى عَدُوِّكُمْ»[2]

من فرستادم به سوی شما بنده‌ای از بندگان خدا را؛ او شخصی است که چند ویژگی مهم دارد؛

    1. ویژگی اول: ایام خوف را نمی‌خوابد مثل زمانی که از طرف دشمن تهدیدی شده یعنی غافل نیست و توجه دارد تا از سوی دشمن غافلگیر نشود.

    2. ویژگی دوم: در ایام جنگ نمی‌ترسد و اگر جنگی واقع شد اهل ترس و فرار نیست بلکه مستقیم است و پافشاری می‌کند تا پیروز شود.

    3. ویژگی سوم: در مقابل مفسده گران و فتنه گران مانند آتش سوزنده بلکه سخت‌تر است.

نام این شخص مالک بن حارث است و از قبیله مذحج است که قبیله‌ای در یمن بودند و از طائفه نخع می‌باشد و وظیفه شما این است که حرفش را بشنوید و امرش را اطاعت کنید در جایی که مطابق حق است.

این‌جا مالک غیر معصوم است و احتمال خلاف ولو سهوا در مورد او وجود دارد لذا امیرالمؤمنین(ع) قید می‌زند که در جایی که امرش مطابق حق بود باید اطاعت نمایید.

و نیز تأکید می‌کند؛ کسی که من فرستادم برای شما شمشیری است از شمشیرهای خداوند یعنی انسان قاطعی است که برای اجرای احکام خداوند مانند شمشیری است که به تیزی خود باقی مانده است و ضربتی دارد که نفوذ دارد.

یک چنین شخصی اگر شما را امر کرد به کوچ باید اطاعت کنید نگویید این فرار کردن است و اگر امر کرد که مقاومت کنید شما مقاومت کنید و این شخص شخصی است که هیچ‌گاه اقدام نمی‌کند و هجوم نمی‌برد و جایی جلو نمی‌رود و عقب نمی‌رود مگر این‌که امر من باشد. یعنی اطاعت از او اطاعت از من است و بمنزله من در بین شما است.

و در ادامه می‌فرماید و همانا ایثار کردم بر خودم و او را برای شما فرستادم چون خودم به او نیاز داشتم با این حال برای شما فرستادم به دو جهت؛ اول اینکه انسانی است که نسبت به شما دلسوز است و دوم اینکه نسبت به دشمنان شما سخت است.

از این روایت چند چیز استفاده می‌شود؛

اولاً: در ابتدا امیرالمؤمنین(ع) سه ویژگی برای مالک بیان می‌کند از این استفاده می‌کنیم که این ویژگی‌ها در والی باید وجود داشته باشد.

ثانیاً: تعمیم می‌دهیم از والی و می‌گوییم اگر والی که زمامدار بخشی از کشور است باید این ویژگی‌ها را داشته باشد پس خود زمامدار کل کشور باید این ویژگی‌ها را به طریق اولی داشته باشد و این از حقوقی است که امت اسلام به عهده ولی امرشان دارند و این حقی است از ملت که بر عهده ولی فقیه قرار دارد.

نتیجه: در ولی فقیه سه ویژگی لازم است وجود داشته باشد.

    1. در ایام خوف اگر دشمن تهدید به حمله و فشارها ایجاد می‌کنند و شبهات ایجاد می‌کنند رهبر نباید غافل باشد و بررسی کند و طرح‌های دشمن را پیش بینی کند و راه مقابله با آن را پیدا کند.

    2. دومین حق این بود که در جنگ نترسد. اگر جنگی پیش آمد چنانچه در انقلاب اسلامی جنگ تحمیلی را داشتیم رهبر نباید بترسد چنانچه وقتی صدام حمله کرد امام در یک سخنرانی فرمود دزدی آمد و سنگی انداخت و رفت نترسید با او مقابله خواهیم کرد.

    3. سومین حق این بود که اگر افرادی هستند که فتنه انگیزی می‌کنند رهبر باید در مقابل آن‌ها از آتش برافروخته شدیدتر باشد باید حکم را در برابر آن‌ها جاری نماید.

    4. ویژگی چهارم: وصف چهارمی هم می‌توان از نامه امیرالمؤمنین(ع) استفاده کرد که از حقوق مردم به عهده والی است چون در ادامه حضرت امیرالمؤمنین(ع) فرمودند «لِنَصِيحَتِهِ لَكُمْ» چون مالک انسان دلسوزی است برای شما و خیرخواه شماست.

پس به دست می‌آوریم که حاکم باید نسبت به مردم دلسوز باشد و خیرخواه دین و دنیای آن‌ها باشد.

    5. ویژگی پنجم: مالک نسبت به دشمنان شما سخت‌گیر است و تسلیم‌ناپذیر است.

مجموعا از این روایت 5 صفت استفاده می‌کنیم که تقریبا 5 حق از مردم به عهده ولی فقیه است.

و اما حقی که ولی فقیه بعهده مردم دارد را حضرت خیلی روشن می‌فرماید:

    1. «فَاسْمَعُوا لَهُ» گوش به فرمان او باشند.

    2. «وَ أَطِيعُوا أَمْرَهُ» از دستورات او اطاعت کنید

یعنی اولا استماع کنید و مطلب را درک کنید و بعد اطاعت کنید. پس در نتیجه بر اساس این نامه رهبر دو حق بر مردم دارد.

وصلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین.