موضوع: خیار الغبن/شرائط خیار الغبن /الثانی: کون التفاوت فاحشا

متن کتاب: و منها (1) ما ذكره بعض المعاصرين (2) من فرض المسألة (3) فيما إذا باع شيئين في عقد واحد بثمنين (4)، فغبن البائع في أحدهما (5) و المشتري في الآخر (6)؛

و هذا الجواب قريب من سابقه (7) في الضعف، لأنه إن جاز التفكيك بينهما (8) (9) عند فرض ثبوت الغبن لأحدهما (10) خاصة حتى يجوز له (10) الفسخ في العين المغبون فيها خاصة، فهما (11) معاملتان مستقلتان كان الغبن في كل واحدة منها لأحدهما (10) خاصة، فلا وجه لجعل هذا (12) قسما ثالثا لقسمي غبن البائع خاصة و المشتري خاصة؛

    1. ای من الفروض التی ذکرت لتصویر غبن کلٍّ من المتبایعین.

    2. مراد از بعض المعاصرین، مرحوم صاحب جواهر می باشد.

    3. ای مسألة غبن کلٍّ من المتبایعین.

    4. مثل اینکه در ضمن یک عقد، یک خودرو و یک موتور سیکلت را به 300 میلیون تومان و 50 میلیون تومان بفروشد.

    5. ای فی احد البیعین.

    6. ای فی البیع الآخر.

    7. ای الجواب الذی یسبق هذا الجواب و هو جواب صاحب القوانین رحمه الله.

    8. ای ان جاز التفکیک بین البیعین فی الفسخ.

    9. بأن کان هناک بیعان و ان کان اللفظ واحداً.

    10. ای احد المتبایعین.

    11. ای البیعان.

    12. ای ما اذا باع شیئین فی عقدٍ واحدٍ بثمنین.

متن کتاب: و إن لم يجز التفكيك بينهما (1)، لم يكن غبن أصلا مع تساوي الزيادة (2) في أحدهما (3) للنقيصة (4) في الآخر (5) (6) و مع عدم المساواة (7)، فالغبن من طرفٍ واحدٍ (8).

و منها (9) أن يراد بالغبن في المقسم، معناه الأعم الشامل لصورة خروج العين المشاهدة سابقا‌ على خلاف ما شاهده (10) أو خروج ما أخبر البائع بوزنه على خلاف خبره (11) و قد أطلق الغبن على هذا المعنى الأعم العلامة في القواعد و الشهيد في اللمعة

    1. ای ان لم یجز التفکیک بین البیعین فی الفسخ.

    2. ای زیادة الثمن علی القیمة السوقیّة.

    3. ای احد الشیئین.

    4. ای نقیصة الثمن عن القیمة السوقیّة.

    5. ای الشیء الآخر.

    6. مثل اینکه قیمت سوقیّه کالای اوّل، 50 دینار بوده و به 60 دینار معامله شده در حالی که قیمت سوقیّه کالای دیگر 40 دینار بوده و به 30 دینار معامله شده که واضح است در این صورت، اگر معامله، معامله واحده باشد، باید مجموع دو کالا، مبیع واحد به حساب آمده و مجموع دو ثمن، ثمن واحد به حساب آید و آن ثمن واحد با مجموع قیمت سوقیّه سنجیده شود و در اینجا مجموع دو ثمن، 90 دینار است و مجموع قیمت سوقیّه این دو کالا هم همان 90 دینار می باشد و لذا هیچ غبنی حاصل نیست.

    7. ای عدم مساواة زیادة الثمن علی القیمة السوقیّة فی احد الشیئین لنقیصة الثمن عن القیمة السوقیّة فی الآخر.

    8. دو مثال برای این فرض ذکر می گردد:

مثال اوّل مربوط به صورتی است که بایع مغبون باشد مثل اینکه قیمت سوقیّه کالای اوّل، 50 دینار بوده و به 60 دینار معامله شده باشد و قیمت سوقیّه کالای دیگر، 40 دینار بوده و به 10 دینار معامله شده باشد که واضح است در اینجا، ثمن مجموعه دو کالا، 70 دینار بوده در حالی که مجموع قیمت سوقیّه آن دو 90 دینار بوده است و لذا بایع به مقدار 20 دینار مغبون واقع شده است؛

و امّا مثال دوّم مربوط به صورتی است که مشتری مغبون باشد مثل اینکه قیمت سوقیّه کالای اوّل، 50 دینار بوده و به 30 دینار معامله شده باشد و قیمت سوقیّه کالای دیگر، 40 دینار بوده و به 70 دینار معماله شده باشد که واضح است در اینجا، ثمن مجموع دو کالا، 100 دینار می باشد در حالی که مجموع قیمت سوقیّه آن دو 90 دینار بوده است و لذا مشتری به مقدار 10 دینار مغبون واقع شده است.

    9. ای من الفروض التی ذکرت لتصویر غبن کلٍّ من المتبایعین.

    10. مثل اینکه بایع، به نام ماشین صفر، یک ماشین کار کرده تصادفی را به مشتری بفروشد.

    11. مثل اینکه بایع یک کیسه برنج 10 کیلویی به مشتری بفروشد ولی مشتری بعداً متوجّه شود این کیسه نیم کیلو کم داشته و 5/9 کیلو بوده است.

متن کتاب: و على هذا المعنى الأعم تحقق الغبن في كل منهما (1) (2) و هذا (3) أحسن (4) (5)، لكن ظاهر عبارة الشهيد و المحقق الثانيين (6) (7) إرادة ما عنون به هذا الخيار (8) و هو الغبن بالمعنى الأخص على ما فسروه (9) به (10).

    1. ای المتبایعین.

    2. مثلاً در مثال اوّل، در صورتی که به نام ماشین صفر، ماشین تصادفی را به قیمت 300 میلیون تومان به مشتری بفروشد در حالی که قیمت ماشین صفر در بازار، 400 میلیون تومان بوده است اگرچه قیمت ماشین تصادفی همان 300 میلیون تومان بوده باشد، در اینجا مشتری مغبون است، زیرا غبن به معنای اعمّ بوده و شامل نشان دادن یک کالا و فروش کالای دیگر نیز می گردد و اگرچه به لحاظ ثمن مغبون واقع نشده است، ولی به لحاظ مبیع مغبون واقع شده و نمی خواسته ماشین تصادفی و لو به قیمت سوقیّه خریداری نماید؛ کما اینکه بایع نیز مغبون می باشد، زیرا به هر حال، ماشین صفر را فروخته و قیمت ماشین صفر در بازار، 400 تومان می باشد، نه 300 تومان.

    3. ای هذا التصویر لغبن کلٍّ من المتبایعین.

    4. ای من التصویرین السابقین لغبن کلٍّ من المتبایعین و هو تصویر المحقّق القمّی و بعض المعاصرین المراد منه صاحب الجواهر رحمهما الله.

    5. وجه احسن بودن این تصویر از دو تصویر قبل آن است که در این تصویر، معامله واحد بوده و اشکال عدم وحدت معامله که بر دو تصویر قبل وارد بود، بر این تصویر وارد نمی باشد.

    6. ای الشهید الثانی فی الروضة و المسالک و المحقّق الثانی فی جامع المقاصد.

    7. یعنی این عبارت که فرمودند: «انّ المغبون امّا هو البایع أو المشتری أو هما».

    8. ای خیار الغبن.

    9. ای الغبن.

    10. مرحوم مصنّف در ابتدای بحث خیار غبن در مقام تعریف غبن به نقل از صحاح اللغة جوهری فرمودند: «هو فی اصطلاح الفقهاء: تملیك ماله بما یزید على قیمته مع جهل الآخر» و واضح است که این معنای از غبن یعنی غبن بالمعنی الأخصّ، بر مغایرت صفات مبیع موصوف یا مُشاهد با آنچه به عنوان مبیع به مشتری تحویل داده شده است صدق نمی نماید.