موضوع: فقه الاسره/صله الارحام و قطیعتها /بررسی مساله تقدم زوجه بر عمودین در صله مالی

کلام در این مساله بود که اگر موجودی مالی به قدر استفاده دو نفر باشد ، نفر اول نفس شخص است ، اما در نفر دوم سخن و گفتگویی صورت گرفت. در اینکه زوجه مقدم بر عمودین است ، اختلافی نیست ، بلکه اختلاف نظر در دلیل این تقدیم بود.

دو دلیل بیان و نقد شد.

دلیل اول از صاحب جواهر ره بود که نفقه در زوجه در عوض بضع است اما در عمودین از باب مواسات است.

دلیل دوم این بود که در زوجه عدم ادا نفقه حکم تکلیفی و وضعی دارد . حکم وضعی به معنای صحت و فساد عقد است.

هر دو دلیل از طرف استاد محترم مورد مناقشه قرار گرفت.

در دلیل دوم ، میتوان یک بیانی را ارائه داد که وجیه باشد. آن هم اینکه حکم وضعی را به ضمانت تعبیر کنند.

در جلسه سابق حکم وضعی را به فساد و صحت عقد تعبیر کردند. اما وجه دیگر این است که حکم وضعی را ضمانت بدانیم. یعنی زوج اگر نفقه زوجه را ادا نکند ، بر ذمه زوج خواهد بود. یعنی زوج ضامن است. اما در عمودین ، اگر شخصی نفقه والدین خود را ادا نکند ، بعدا تحت عنوان دین بر عهده شخص باقی نمی ماند.

به نظر استاد این تقریر از دلیل دوم پذیرفته است که البته تکمیل این مطلب در مساله 11 تحریر الوسیله خواهد آمد.

دلیل سوم از طرف استاد محترم ارائه شد که اجماع و روایت بود.

بخشی از روایت بیان شد اما تکمیل آن باقی ماند که در این جلسه به آن می پردازیم.

صحیحه شهاب بن عبد ربه است که می گوید :

قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع مَا حَقُ‌ الْمَرْأَةِ عَلَى‌ زَوْجِهَا قَالَ يَسُدُّ جَوْعَتَهَا وَ يَسْتُرُ عَوْرَتَهَا وَ لَا يُقَبِّحُ لَهَا وَجْهاً- فَإِذَا فَعَلَ ذَلِكَ فَقَدْ وَ اللَّهِ أَدَّى حَقَّهَا

قُلْتُ فَالدُّهْنُ؟

قَالَ غِبّاً يَوْمٌ وَ يَوْمٌ لَا

قُلْتُ فَاللَّحْم‌؟

قَالَ فِي كُلِّ ثَلَاثَةٍ فَيَكُونُ فِي الشَّهْرِ عَشْرَ مَرَّاتٍ لَا أَكْثَرَ مِنْ ذَلِكَ

قُلْتُ فَالصِّبْغُ؟

قَالَ وَ الصِّبْغُ فِي كُلِّ سِتَّةِ أَشْهُرٍ وَ يَكْسُوهَا فِي كُلِّ سَنَةٍ أَرْبَعَةَ أَثْوَابٍ ثَوْبَيْنِ لِلشِّتَاءِ وَ ثَوْبَيْنِ لِلصَّيْفِ

وَ لَا يَنْبَغِي أَنْ يُفْقِرَ بَيْتَهُ مِنْ ثَلَاثَةِ أَشْيَاءَ دُهْنِ الرَّأْسِ وَ الْخَلِّ وَ الزَّيْتِ وَ يَقُوتُهُنَّ بِالْمُدِّ فَإِنِّي أَقُوتُ بِهِ نَفْسِي وَ عِيَالِ

وَ لْيُقَدِّرْ لِكُلِّ إِنْسَانٍ مِنْهُمْ قُوتَهُ فَإِنْ شَاءَ أَكَلَهُ وَ إِنْ شَاءَ وَهَبَهُ وَ إِنْ شَاءَ تَصَدَّقَ بِهِ

وَ لَا تَكُونُ فَاكِهَةٌ عَامَّةٌ إِلَّا أَطْعَمَ عِيَالَهُ مِنْهَا

وَ لَا يَدَعْ أَنْ يَكُونَ لِلْعِيدِ عِنْدَهُمْ فَضْلٌ فِي الطَّعَامِ أَنْ يُسَنِّيَ مِنْ ذَلِكَ شَيْئاً لَا يُسَنِّي لَهُمْ فِي سَائِرِ الْأَيَّام‌[1]

(حق زوجه بر عهده زوج اینست که :

گرسنگی او را برطرف کند ، بدن او را بپوشاند یا او عیوب او را بپوشاند یا او را در مخدره قرار دهد ،

و با ترش رویی برخورد نکند. اگر این طور رفتار کردند ، حق زن را ادا کرده است.

شهاب پرسید : چه مقدار روغن در اختیار او بگذارم؟

فرمود : یک روز در میان روغن به او بدهد.

شهاب پرسید : گوشت چقدر به او بدهد؟

فرمود : هر سه روز یکبار که در ماه ده روز می شود. بیشتر ندهید.

شهاب پرسید : رنگ (مو و زینتی) چقدر در اختیار او بگذارم؟

فرمود : هر شش ماه یکبار زینت و رنگ مو در اختیار او بگذارید. هر سالی هم 4 بار لباس تهیه کنید برای ازواج که دو دست لباس زمستانی و دو دست تابستانی باشد.

و سزاوار نیست خانه مومن از سه چیز خالی باشد : روغن موی سر ، سرکه ، زیتون

و هر مردی برای همسرانش هر روز یک مد طعام کنار بگذارد. و من برای خودم و خانواده ام همین مقدار را مصرف میکنم (ضمیر به به مد یا به مقداری که سابقا بیان شد برمیگردد.)

انسان باید برای هر کس از خانواده مقدار مشخص را در اختیار انها قرار دهد. اگر خواستند مصرف کنند ، اگر خواستند هبه کنند یا صدقه بدهند. میوه های سالانه و فصلی را هم به عیال بدهد.

سزاوار است در ایام عید بیش از روزهای قبل مصرف کند برای عیالش)

این تذکر را توجه داشته باشیم که بحث ما در مقامی است که موجودی مالی اینقدر کم است که یک نفر یا دو نفر را کفایت می دهد و در این فرض دوران بین خود و زوجه یا بین زوجه و والدین است. در این روایت ما به دنبال اثبات تقدم زوجه بر والدین هستیم.

نکات روایت :

مقام صدور روایت شریف در باب زوجه است و شامل هر انسان دیگری نمی شود ولو اینکه از لفظ انسان در بعضی از مواضع روایت استفاده شده باشد.

همانطور که ملاحظه فرمودید فقره لْيُقَدِّرْ لِكُلِّ إِنْسَانٍ مِنْهُمْ قُوتَهُ فَإِنْ شَاءَ أَكَلَهُ وَ إِنْ شَاءَ وَهَبَهُ وَ إِنْ شَاءَ تَصَدَّقَ بِهِ دلالت دارد بر اینکه آن چه که برای همسرش خرج می کند ، ملک او می شود چرا که تخییر بین خوردن و هبه کردن و صدقه دادن فرع بر مالکیت است.

پس انفاق بر زوجه از باب مساوات نیست بلکه وظیفه ای است که بر عهده مرد نهاده شده است خلاصه اینکه به نظر مشهور فقها حق زوجه بر حق والدین بر اساس آن چه که استدلال شد مقدم می باشد.

هر چند که برخی از فقها بر اساس بعضی از آیات خواسته اند استفاده بکنند که حق والدین بر زوجه مقدم است مثل آیه 23 سوره مبارکه اسرا که می فرماید :

﴿وَقَضَى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا﴾

که به نظر ما حیث اطلاق این آیه کریمه تاب و توان مقاومت با نص مذکور را نداشته ، مضاف بر اینکه حمل بر جنبه اخلاقی میشود.

علی ای حال انچه که مسلم است این است که حق زوجه تقدم رتبی دارد چرا که بالاصاله نفقه او بر عهده مرد گذاشته شده است لکن نفقه والدین مشروط به شرط فقر است.

لکن پس از تحقق شرط در میزان انفاق لازم است که شئونات در هر طرف ملاحظه شود و ای چه بسا گاهی اوقات در عین حال که زوجه تقدم رتبی دارد ولی با ملاحظه شئونات ، انفاق بیشتری و مخصوص تری نسبت به ابوین لازم باشد.

از جلسه آینده وارد مساله 5 تحریر الوسیله خواهیم شد.