موضوع: فقه الاسره/صله الارحام و قطیعتها /تتمه بررسی حکم صله مالی با ارحام

در جلسات سابق بیان شد که روایات مرتبط با صله مالی سه قسم است.

اول : مطلقا صله مالی با ارحام واجب است. یعنی با همه ارحام واجب است صله مالی انجام شود.

در جلسه گذشته این مورد اول را بحث کردیم و بررسی کردیم و سه جواب و توجیه درباره این دسته روایات بیان شد.

اول حمل بر استحباب ؛ دوم رفع ید از ظهور ؛ سوم حمل وجوب بر شرایط خاص

علی ای حال اخذ به ظاهر این روایات که وجوب صله مالی با مطلق ارحام را ثابت می کند قطعا صحیح نیست.

روایات دسته دوم

دوم : و اما نقطه مقابل طایفه دیگری از روایات است که دلالت بر عدم وجوب صله مالی با همه ارحام و اقارب دارند مطلقا یعنی در این دسته دوم به حسب ظاهر حتی شامل عمودین هم نمی شود.

مثل صحیحه عمر بن یزید قال قال ابو عبدالله علیه السلام :

الْمَعْرُوفُ شَيْ‌ءٌ سِوَى الزَّكَاةِ فَتَقَرَّبُوا إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْبِرِّ وَ صِلَةِ الرَّحِمِ‌.[1]

[کار خوب و نیک (مالی) ، حسابشان غیر از حساب زکات است ؛ تقرب به خداوند پیدا کنید با نیکی کردن به دیگران و صله رحم]

احسان و نیکی از محدوده زکات خارج است با احسان و صله رحم به خداوند تقرب جویید.

وجه استشهاد این است که وقتی حضرت فرمود : حساب کار نیک ، غیر از حساب زکات است مشخص می شود که مقصود حساب اعمال مالی است که در مقام استدلال به قرینه تقربوا ، مقصود مستحب است. چرا که صحبت از مقام قبولی عمل است ف نه تکلیف که بحث فقهی باشد.

صحیحه دیگری از عمر بن یزید عن ابی عبدالله علیه السلام :

سُئِلَ‌ عَنِ‌ الصَّدَقَةِ عَلَى مَنْ يَسْأَلُ عَلَى الْأَبْوَابِ أَوْ يُمْسِكُ ذَلِكَ عَنْهُمْ وَ يُعْطِيهِ ذَوِي قَرَابَتِهِ فَقَالَ لَا بَلْ يَبْعَثُ بِهَا إِلَى مَنْ بَيْنَهُ وَ بَيْنَهُ قَرَابَةٌ فَهَذَا أَعْظَمُ لِلْأَجْر[2]

از امام صادق پرسیدند ایا صدقه به کسانی داده شود که در خانه انسان می آیند و گدایی میکنند یا به ارحام بدهند؟ حضرت فرمود : نه بلکه صدقه را برای کسی بفرست که با او خویشاوندی داری که این کار اجرش بیشتر است.

نکته اول : اینکه اگر به نیازمند جلوی درب بدهی ، اجر دارد اما به قرابت اجر اعظم دارد.

نکته دوم : این روایت در شرایطی است که دوران ایجاد شده برای پرداخت کننده ، لذا اگر دوران نباشد و تمکن باشد برای کمک به هر دو ، این پاسخ مورد نظر امام علیه السلام نیست. به عبارتی ، این پاسخ حضرت در مقامی است که دوران ایجاد شده یعنی امر دائر شده بین دو طرف ، و گرنه اگر قابل جمع باشد ، باید به هر دو کمک کند.

نکته سوم : شخص کمک کننده احسان را بفرستد و نگذارد اقارب نزد او بیایند تا به آن ها کمک کند.

نکته چهارم : صحبت سر جایزه است ، نه سر تکلیف لذا دال بر استحباب است.

همانطور که در این طایفه دوم از روایات ملاحظه فرمودید این تعابیر هیچ دلالتی بر وجوب صله مالی با مطلق ارحام ندارد بلکه صرفا استحباب را می رساند.

چرا که انجام صله مالی را از اسباب تقرب یا وسیله کسب اجر و پاداش معرفی می کند فلذا قهرا حمل بر مرتبه استحباب می شود.

روایات دسته سوم

و اما دسته سوم که مهمترین بخش مبحث ما است روایاتی است که به طور صریح و واضح وجوب صله مالی را در خصوص عمودین واجب می کند که ما به چند مورد از آن ها به عنوان نمونه اشاره میکنیم.

1 – صحیحه محمد بن مسلم عن ابی عبدالله علیه السلام قال :

قُلْتُ لَهُ مَنْ‌ يَلْزَمُ‌ الرَّجُلَ‌ مِنْ‌ قَرَابَتِهِ‌ مِمَّنْ يُنْفِقُ عَلَيْهِ؟

قَالَ الْوَالِدَانِ وَ الْوَلَدُ وَ الزَّوْجَةُ[3]

[سوال شد از حضرت صادق علیه السلام که چه کسانی از اقارب ، انفاقشان بر مرد واجب است؟ فرمود: والدین ، فرزند ، زوجه]

2 – صحیحه حریز از ابی عبدالله علیه السلام قال :

قُلْتُ لَهُ: مَنِ‌ الَّذِي‌ أُجْبَرُ عَلَيْهِ‌ وَ تَلْزَمُنِي‌ نَفَقَتُهُ؟

قَالَ‌: «الْوَالِدَانِ، وَ الْوَلَدُ، وَ الزَّوْجَة[4]

[سوال شد : چه کسانی هستند از اقارب که مجبورم و لازم است بر من انفاق انها. فرمود :]

3 – صحیحه حلبی از امام صادق علیه السلام :

قُلْتُ لَهُ مَنِ‌ الَّذِي‌ أُجْبَرُ عَلَى‌ نَفَقَتِهِ قَالَ الْوَالِدَانِ وَ الْوَلَدُ وَ الزَّوْجَةُ وَ الْوَارِثُ الصَّغِيرُ يَعْنِي الْأَخَ وَ ابْنَ الْأَخِ وَ غَيْرَهُ.[5]

[سوال شد : چه کسانی هستند از اقارب که مجبورم و لازم است بر من انفاق انها؟ فرمود : والدین ، فرزند ، زوجه ، و فرزند صغیر یعنی برادر و فرزندان برادر]

مقصود از ذیل روایت این است که کسی پدرش از دنیا رفته ، و خودش زندگی دارد و تمکن دارد ، باید اگر برادر کوچکتر دارد که نیاز به نفقه دارد ، باید به او هم انفاق کند. یا اگر برادر فرزندانی دارد ، فرزندانش را باید انفاق کنید.

در واقع این مورد اخر در این روایت ، از ملحقات عمودین است.

به عبارتی ، صله مالی طبق این روایات فقط با عمودین است و برادر و فرزندان برادر که نیازمند کمک هستند از ملحقات هستند.

تفصیل مطلب ان شا الله در جلسه اینده