موضوع: فقه الاسره/صله الارحام و قطیعتها /تتمه مباحث صله مالی با ارحام

سخن در صله مالی ارحام بود. بیان شد که در صله مالی سه جور خطاب داریم و به تبع اختلاف نظراتی هم بین فقها پیدا شده است.

استاد محترم ابتدا نمای کلی از مطلب را بیان می فرمایند :

در صله مالی با ارحام سه جور روایت داریم :

1 – روایاتی که دال بر وجوب صله مالی هستند مطلقا ؛ علت آن هم عدم تقیید ادله در بیان وجوب صله مالی با ارحام است.

2 – روایاتی که دال بر عدم وجوب صله مالی با ارحام و اقارب است مطلقا ؛ یعنی مطلقا بر خلاف دسته اول که دلیل آن هم ادله ای است که دال بر استحباب است.

3 – روایاتی که دال بر تفصیل بین عمودین و غیر عمودین است ؛ یعنی فقط در عمودین واجب است صله مالی ، و در غیر عمودین واجب نیست. ادله این دسته صریح در مطلب هستند و حتی حضرت در نقلی ، مورد به مورد مصادیق را نام می برند.

اما بیان روایات :

در رابطه با روایات دسته اول ، دو روایت را بیان کردیم. البته روایات بیشتر بودند اما به جهت اختصار و کفایت ، به همین دو روایت بسنده می کنیم.

دومین روایت را بیان نمودند اما توضیح آن به این جلسه موکول شد.

توضیح فضای صدور روایت

روایت دوم صحیحه ابوبصیر بود که نقل می کند که در محضر حضرت صادق علیه السلام ، عده ای از ثروتمندان بودند. صحبت از زکات شد و حضرت فرمود در مورد زکات ، پرداخت کننده نیاز به مدح و ثنا ندارد. با توجه به فضای روایت ، اینگونه به ذهن می رسد که افراد حاضر در جلسه مشغول مفاخره در پرداخت زکات بوده اند و لذا حضرت فرموده اند پرداخت زکات وظیفه است و پرداخت کننده وظیفه خود را انجام داده است و مکلف به پرداخت بوده و با پرداخت زکات ، عَلَم اسلام خود را بلند کرده تا با او به عنوان مسلمان رفتار شود. اما این را بدانید که وظیفه شما فقط پرداخت زکات نیست ، بلکه بر گردن شما مسائل مالی دیگری نیز هست. و یکی از این موارد که نام میبرند حضرت ، صله مالی با اقارب است که مطلق است و شامل همه اقارب و ارحام می شود.

در روایت از ایه ﴿یمنعون الماعون﴾ استفاده شده. ماعون از معن ، به معنای وسایل زندگی و معیشت است. آیه می فرماید : عده ای وسایل را منع می کردند از نیازمندان و همسایگان و اقارب.

شب و روز هم کنایه از استمرار است.

در نهایت روایت صحیحه ، می فرماید صله مالی با ارحام جزو زکات محسوب نمی شود.

وجه استدلال :

مستدل در آن روایت می گوید حضرت در مقام بیان واجبات غیر مالی هستند و یکی از ان ها را صله مالی با ارحام نام می برد.

بر اساس صریح و نص این کلام حضرت ، صله مالی به ارحام جزء زکات به حساب نمی آید که قهرا مفهوم کلام حضرت اینگونه می شود که پس صله مالی نسبت به ارحام ، یک واجب علی حده و مستقل دیگری می باشد.

یا به عباره اخری : در صدر حدیث حضرت فرمود ان علیکم فی اموالکم غیر الزکاه [1] که این تعبیر ظهور در وجوب دارد و سپس در ذیل حدیث صله مالی به رحم را ، از همین قبیل شمرده است.

که قهرا منطبق بر آن وجوب خواهد بود.

علی ای حال با این دو تقریب که گفته شد ، وجه وجوب صله مالی به مطلق ارحام استفاده می شود.

لکن فیه نظر

اولا : این تعابیر ظهور در وجوب ندارد بلکه می تواند اعم از وجوب و ندب بوده باشد ( مثل و علیک بصلاه الیل[2] ، و علیک بزیاره الحسین علیه السلام)

ثانیا : سلمنا که ظهور در وجوب داشته باشد ، باید از این ظهور رفع ید کنیم ، چرا که این تعبیر و صلتک قرابتک لیس من الزکات[3] ، در ذیل مطالبی امده است که حضرت در آن فقرات در مقام بیان موارد انفاقات و صدقات مستحبی است مثل قرض و عاریه و امثال ذلک ...

پس قهرا به دلیل این سیاق که خیلی قوی تر است دلالت بر وجوب ندارد.

خلاصه اینکه این روایات را یا باید حمل بر مرتبه استحباب کرد و یا اینکه اگر حتما و منحصرا وجوب اراده شده باشد قهرا باید حمل بر فرض عمودین شود البته به کمک و ضمیمه نصوصی که ان شا الله در اینده خواهد امد.

احتمال سوم هم وجود دارد و آن این که این روایت مربوط به جایی است که کف و اقل مراتب صله رحم منوط به صله مالی باشد مثلا احدی از ارحام غیر از عمودین ، گرفتار مساله مالی شده باشد و آبروی او در خطر باشد که در اینجا لازم است صله مالی شود نه اینکه به عنوان صله رحم سر سفره این شخصی که گرفتار است بنشینیم.