موضوع: فقه الاسره/صله الارحام و قطیعتها /بررسی مساله صله مالی با ارحام

در جلسات سابق ثابت شد که حق رحم مقدم بر تمامی حقوق است ، الا حق زوج که بر حق ارحام مقدم است و تفصیل مطلب در جلسه سابق بیان شد.

در جمع بندی مطالب گذشته استاد اینگونه بیان می فرمایند که اسلام را باید درست فهمید و درک کرد. اسلام منحصر در فقه نیست ، بلکه فقه بخشی از دین است. یعنی دین ما غیر از فقه ، بخش اعتقاد و اخلاق هم دارد. در روایت محمد بن مسلم ، جنبه فقهی مساله بیان شده است ، ولی در سایر زوایای دین ما ، تمام جوانب به صورت کامل بیان شده است. در سایر ادله داریم که مرد باید هم و غم خودش را در رفتار درست با همسر قرار دهد. فقه ، زن را مطیع مرد قرار داده است ، اما این به معنای جواز سوء استفاده مرد نیست. از حیث اخلاقی ، مسئولیت بسیار شدید است. آرامش دنیا و عقبی ، در رفتار درست با زوجه است.

مساله صله رحم مالی :

فضای کلی مساله دو بخش دارد :

1 – صله رحم مالی با عمودین

2 – صله رحم مالی با غیر عمودین

در ادامه به تعریف عمودین خواهیم رسید. لکن ابتدائا متن فرمایش مرحوم امام راحل عظیم الشان را بیان نموده و تفصیل مطلب را تشریح میکنیم.

مرحوم امام خمینی ره در تحریر الوسیله ، در کتاب نکاح می فرماید :

القول في نفقة الأقارب‌

مسألة يجب على التفصيل الآتي الإنفاق على الأبوين‌ و آبائهما و أمهاتهما و إن علوا، و على الأولاد و أولادهم و إن نزلوا، ذكورا و إناثا صغيرا أو كبيرا مسلما أو كافرا، و لا يجب على غير العمودين من الأقارب‌ و إن استحب خصوصا الوارث منه.[1]

در وجوب نفقه اولاد فرقی ندارد که اولاد صغیر باشند یا کبیر. البته بحث تربیت استقلالی جای خودش لازم است اما این تربیت نباید موجب منع از وجوب نفقه باشد.

انچه که در این مقام محل بحث است عبارتست از صله رحم از طریق بذل مال

بین فقها از جهت صناعت فقهی بحث است که آیا در مبحث صله رحم ارتباط و صله مالی هم با ارحام و اقارب واجب است یا خیر؟

در این مساله فقها ، بین ارحام فرق گذاشته اند و قائل به تفصیل بین عمودین و غیر عمودین شده اند ، مقصود از عمودین هم والدین هرچه بالاتر برود و فرزوندان هرچه پایین تر بیاید. در خصوص این موارد که به آن ها عمودین گفته میشود به شرط فقر ، صله مالی با آن ها واجب و لازم است لکن در غیر این موارد حکم به استحباب این صله مالی شده است.

در این رابطه برخی از فقها مثل امام راحل همانطور که متن کلام ایشان بیان شد و هکذا مرحوم صاحب جواهر[2] و صاحب شرایع [3] معتقد به این مبنا هستند بلکه برخی از فقها ادعای عدم خلاف و حتی ادعای اجماع کرده اند.

و برخی از فقها هم این مساله را مسلم و مفروغ عنه تلقی کرده اند مثل مرحوم شهید اول در القواعد و الفوائد :

لا ريب أنه مع فقر بعض الأرحام، و هم العمودان، تجب الصلة بالمال. و يستحب لباقي الأقارب، و يتأكد في الوارث[4]

و اما آنچه که در اینجا برای ما مهم است اثبات مدعا بر اساس اسناد و ادله و روایات می باشد.

این تذکر لازم است که ، که متاسفانه این مساله واجب ، دچار فراموشی شده است. گاهی اوقات فرزند ثروتمند است ولی شهوت و سُکر مستی ، او را از حال والدینش غافل کرده است. علی ای حال عمودین به شرط فقر آنها و شرط تمکن مالی شخص ، واجب النفقه هستند. ثمره فقهی این است که زکات فطره را نمیتوان به این افراد داد زیرا واجب النفقه انسان هستند. البته در اداء نفقه باید شئون حفظ و رعایت شود. مثلا اگر پدر دارای شأن خاصی است ، انسان باید بیشتر از همسر و اولاد خودش ، به پدر رسیدگی کند.