درس خارج فقه آیت الله مظاهری

موضوع: 1- اگر امام و مأموم هر دو شک کردند 2- اتحاد و اختلاف شک امام و مأموم/ مسئله 7و9/ شکیّاتی که اعتبار ندارند/ کتاب الصلوة

إذا كان الامام شاكاً والمأمومين مختلفين في الاعتقاد لم يرجع اليهم إلا إذا حصل له الظن من الرجوع إلى إحدى الفرقتين.[1]

إذا كان كل من الإمام والمأمومين شاكا فإن كان شكهم متحدا كما إذا شك الجميع بين الثلاث والأربع عمل كل منهم عمل ذلك الشك، وإن اختلف شكه مع شكهم فإن لم يكن بين الشكين قدر مشترك كما إذا شك الإمام بين الاثنتين والثلاث والمأمومون بين الأربع والخمس يعمل كل منهما على شاكلته وإن كان بينهما قدر مشترك كما إذا شك أحدهما بين الاثنتين والثلاث والآخر بين الثلاث والأربع يحتمل رجوعهما إلى ذلك القدر المشترك لأن كلا منهما ناف للطرف الآخر من شك الآخر، لكن الأحوط إعادة الصلاة بعد إتمامها واذا اختلف شك الإمام مع المأمومين وكان المأمومون أيضاً مختلفين في الشك لكن كان بين شك الإمام وبعض المأمومين قدر مشترك يحتمل رجوعهما إلى ذلك القدر المشترك ثم رجوع البعض الآخر إلى الإمام، لكن الأحوط مع ذلك إعادة الصلاة أيضاً، بل الأحوط في جميع صور أصل المسألة إعادة الصلاة إلا إذا حصل الظن من رجوع أحدهما إلى الآخر.[2]

السابع: الشك في ركعات النافلة سواء كانت ركعة كصلاة الوتر أو ركعتين كسائر النوافل أو رباعية كصلاة الاعرابي فيتخير عند الشك بين البناء على الأقل أو الأكثر إلا أن يكون الأكثر مفسدا فيبني على الأقل والإفضل البناء على الأقل مطلقا، ...[3]

صحیحه مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا (ع) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ السَّهْوِ فِي النَّافِلَةِ فَقَالَ لَيْسَ عَلَيْكَ شَيْ‌ءٌ.[4]

صحیحه یونس بن عبدالرحمن: لا سَهوَ فی النّافلة.

روایت بعد هم می‌گوید: «لاسَهو فِی النافلة»

این حکم نفل و حکم استحبابی همه جا نیست، لذا اگر کسی مثلاً‌ می‌خواهد نماز ظهر را دومرتبه بخواند و در نماز ظهر شک کند، باید به شکش اعتنا کند. اگر نافله باشد، نباید اعتنا کند؛ مثل نوافل ظهر و عصر و مغرب و عشا. و اما اگر مستحبی است که شباهت به وجوب دارد که مرحوم سیّد مثال می‌زند «ولو عرض وصف الوجوب للنافلة لم يلحقها حكم الفريضة بل المدار على الأصل، وأما الشك في أفعال النافلة فحكمه حكم الشك في أفعال الفريضة، فإن كان في المحل أتى به وإن كان بعد الدخول في الغير لم يلتفت، ونقصان الركن مبطل لها كالفريضة بخلاف زيادته فإنها لا توجب البطلان على الأقوى»

مرحوم سیّد«رحمت‌الله‌علیه» در اینجا و جاهای دیگر اختلاف فتوا دارند. ممکن است ما یک قاعدۀ کلی در باب نوافل درست کنیم و از روایات بگیریم و از «لاسَهو فی النّافلة» بگیریم و بگوییم اگر کسی در فریضه شک کرد، عمل شک را به جا می‌آورد، با آن خصوصیاتی که مباحثه کردیم؛ و اما اگر این مستحب شد، ولو اینکه مستحب بالعرض هم باشد، مثل اینکه مثلاً نماز مغرب و عشا را دومرتبه می‌خواند، مطلقا بگوییم در اینجا «لاسهو فی النّافلة» در اینجا نمی‌آید و باید حکم شکیّات را بار کنیم. بعد می‌بینند که در بعضی جاها که سابقاً خواندیم، می‌گوید مثلاً در نافله اگر سهواً‌ رکوع زیاد شد، مانعی ندارد. یا مثل بحث امروز می‌بینیم یک قاعدۀ کلی در روایات داریم که مستحبات در باب شکیّات، احکام شکیّات را ندارند. انسان حدس بزند، ولو اینکه جرئت می‌خواهد و بزرگان نفرمودند، بگوییم روایات «لا سهوَ فی النّافلة إذا کثر شک فی النافله فلابأس به» به ما می‌گوید شکیّات مطلقا مختص به واجبات است و اگر شک صحیحی در مستحبات جلو آمد، اعتبار ندارد و اگر شک فاسدی جلو آمد، اعتبار ندارد، حتی در مثل رکوع. در رکوعش روایت داشتیم و از آن روایت حرف زدیم و اینکه مطلقا نوافل غیر از واجبات است. احکامی که واجبات دارد، نوافل ندارد و یک قاعدۀ کلی در نوافل درست کنیم و بگوییم شکیّات مربوط به فرائض و واجبات است، چه نماز احتیاط باشد و چه سجدۀ سهو. و اما مستحبات، چه در رکعت باشد و چه در اجزاء و شرایط باشد و چه در ارکان و چه در غیرارکان باشد، «لاسَهوَ فِی النّافلة». چون نگفتند جرئت می‌خواهد اما مثل اینکه استفاده کردن از روایت آسان است.