درس خارج فقه آیت الله مظاهری

موضوع: 1- اگر شک کند که الله‌اکبری گفته است، الله‌اکبر تکبیرة‌الإحرام است یا الله‌اکبر رکوع 2- قیام/ تکبیرة الإحرام‌/ واجبات نماز/ کتاب الصلاة

مسئله اینست که اگر شک کند که آیا این «الله اکبر» که گفته است، الله اکبر تکبیرة الاحرام بوده است، یا الله اکبر رکوع؟![1]

مرحوم سیّد «رضوان‌الله‌تعالی‌علیه» می‌فرمایند که بگوید این الله اکبر، الله اکبر رکوع بوده است و نه تکبیرة الاحرام. مرحوم سید دلیل نمی‌آورند، بلکه همین مقدار می‌فرمایند که: بنی أنّه تکبیرة الرکوع.

قیام در نماز، منقسم می‌شود به اقسامی: [2]

صورت اضطرارش نیز مثل اینکه حمد و سوره تمام شد و خواست به رکوع رود و افتاد و یا کسی او را هُل داد. این شخص اگر نیم خیز به رکوع برسد، نمازش باطل است. باید بایستد و از ایستادن به رکوع برود. به این قیام متصل به رکوع می‌گویند. دلیلی برای این مطلب نداریم، اما تسلّم در میان اصحاب داریم. من یاد ندارم کسی شبهه داشته باشد در اینکه یکی از ارکان نماز، قیام متصل به رکوع است، اما یاد هم ندارم که کسی دلیلی برای آورده باشد. همین سه مثالی که زدم، قاعده اقتضا می‌کند صحت نماز را. اگر مثلاً کسی حمد و سوره می‌خواند و دید که عقربی نزدیک اوست و نشست و عقرب را کشت و بعد نیم خیز بلند شد و به رکوع رسید و رکوع و سجده‌ها را کرد. آنگاه همه چیز نماز را به جا آورده، اما نماز باطل است. یا کسی سهواً خیال می‌کرده رکوع کرده و به سجده رفت، همینطور که هنوز سرش به سجده نرفته، نیم خیز بلند شود و به رکوع رود. در اینجا نیز همه چیز نماز به جا آورده شده، اما تا به رکوع رفت، نماز باطل است؛ زیرا باید بایستد و بعد به رکوع برود.

‌و هو أقسام:‌ ‌إمّا رکن،و هو القیام حال تکبیرة الإحرام،والقیام المتّصل بالرکوع؛ بمعنی أن‌ ‌یکون الرکوع عن قیام فلو کبّر للإحرام جالساً أو فی حال النهوض بطل ولو کان ‌سهواً، وکذا لو رکع لا عن قیام؛...[3]

به اینها واجبات غیررکنی می‌گویند و مرحوم سید در اینجا در واجب غیررکنی مثال می‌زنند به قرائت در نماز. آدمی‌که می‌تواند ایستاده نماز بخواند، باید ایستاده بخواند اما اگر یادش رفت و نشسته نماز خواند و بعد رکوع یادش آمد که حمد و سوره‌اش را نشسته خوانده است؛ در اینجا نماز درست است به قاعدۀ رفع. برای اینکه قرائت از ارکان نیست.

اگر یادتان باشد مرحوم سیّد «رضوان‌الله‌تعالی‌علیه» از افرادی بود که می‌فرمود همۀ گفتنی‌های مستحب باید در حال استقرار بدن باشد.

دو چیز دیگر هست که مرحوم سیّد نمی‌گویند. یکی قیام حرام و یکی هم قیام مکروه است. مثلاً حمد و سوره‌اش تمام شده و می‌خواهد به رکوع رود و زنی او را جلب می‌کند و نگاه به نامحرم در حال قیامی‌می‌کند که هم قیامش بیخود است و هم نگاهش حرام است.