درس خارج فقه الدیات آیت الله مظاهری
87/07/27
بسم الله الرحمن الرحیم
کتاب الدیات
جلسه: 86
رب اشرح لی صدری و یسرلی امری واحلل عقدﺓ من لسانی یفقهوا قولی.
فرمودهاند که اگر نطفه کسی رااز بین ببرد مثال میزنند که در روایات آمده در حال جماع است کاری میکنند که نطفه آن خارج از فرج بیرون ریخته بشود فرمودهاند 10 دینار باید دیه بدهد و اما اگر مستقر در رحم شد وزن دوا خورد و نطفه را ساقط کرد 20 دینار ، هر دو مسئله معلوم است .
آن مسئلهای که متعرض نشدهاند و مسئله مهمی هم هست این است که این نطفه وقتی داخل فرج بشود بعضی از آن که آن بچه میشود داخل در لولههای رحم میشود و چند روزی در لولههای رحم هست بعد از آن وارد رحم میشود و میچسبد به دیواره رحم و آن وقت فی قرار مکین رشد میکند که سابقاً بحثش را کردیم نطفه علقه میشود علقه است مضغه میشود، مضغه است استخوان میشود گوشت روی آن روییده میشود آدمک میشود بعد از آن روح در آن دمیده میشود بحثها را همهاش را کردیم، سابقاًبحثش را راجع به این که نطفه مستقر بشود در رحم خب بنا شد از روایات استفاده کردیم که اگر کسی آن نطفه را سقط بکند 20 دینار باید بدهد خودش باشد شوهر باشد یا خود زن باشد یا دکتر سابقاً هم بحث کردیم اگر کسی نطفه کسی را ضایع کرد باید 10 دینار بدهد خب این هم بحث امروز است وخیلی حرف ندارد روایتش را هم الان میخوانم .
اما آن که حرف دارد این که این نطفه وارد لولهها شده و این طور که میگویند چند روزی در لولهها هست تا کمکم وارد رحم بشود و وقتی وارد رحم شد رشدش از آنجاست و اینها هم از عجایب خلقت است و ووقتی وارد رحم شد این تک سلول بنای رشد میگذارد ، از من سابقاً استفتاء میکردند ظاهراً در رساله هم هست این که اگر در لولهها باشد و این دوا بخورد سقط بکند آن 20 دینار را نباید بدهد و میگفتم آیه شریفه هم میگوید فی قرار مکین، باید مستقر بشود در رحم و چون در لولههای رحم است مستقر نیست بنابر این آن 20 دینار نه، حالا آن 20 دینار نه پس چه؟ بحث امروز ماست میشود 10 دینار، اگر حرف من درست باشد فی قرار مکین نیست، این مراتب دارد گاهی وارد فرج نشده آن را ضایع میکنند هلش میدهند و نطفهاش ریخته میشود بیرون خب این 10 دینار و الان هم مرحوم صاحب جواهر میگوید برای این که نطفه ضایع شده و فی ضیاع النطفه عشره دنانیر روایتش را حالا میخوانیم روایت دلالت خوبی دارد حالا بحث این است میفرمایند و اما اگر وارد شد وارد فرج شد یعنی همین در لولهها این باید 20 دینار بدهد و از من سؤال میکردند در رساله هم نوشتهام تاین که نه آن وقتی که فی قرار مکین باشد آن وقت باید 20 دینار بدهد، عدهای از دکترها آمده بودند پیش من میگفتند که این همان وقتی که در لوله هاست این سلول است تک سلول است یک آدمک است و آدمکش را مکبرات میبینند و آن آدمک است که وارد رحم میشود تک سلول به دیوار رحم میچسبد و کمکم یک دو، دو ده، ده هزار، هزار میلیون و آن 20 روزه بالاخره رشد حسابی دارد تا کمکم جهشی و آن نطفه مبدل میشود به یک مقدار خون، خون بسته، مثل این که من اشتباه میکردم و حق همین است که بگوییم اگر وارد لوله شد دیگر 20 دینار حالا در رحم باشد یا نباشد برای این که روایتی که میخواهیم بخوانیم روایت دلالتش خوب است آقایان متعرض نشدهاند این که میفرمایند وارد در رحم بشود که وارد در رحم این لولههای رحم را اصلاً رها کردهاند گفتهاند یا خارج رحم یا داخل در رحم اگر خارج رحم یعنی هلش بدهد یا جوری بکند که نطفهاش ریخه بشود بیرون گفتهاند 10 دینار و اما اگر از رحم سقط بکند 20 دینار و اما اگر در جدارها سقط بشود چه؟ یعنی در لولهها، در لولههای رحم سقط بشود چه؟ دیگر مسئله را متعرض نشدهاند ولی ظاهراً روایت متعرض است و میفرماید اگر وارد بشود دیگر حالا وارد لولهها یا وارد رحم، حالا روایت را بخوانیم ببینیم که آیا حرف من درست است یا حرف آقایان؟ میفرماید من افرغ مجامعاً فعزل اگر یک کسی در حال جماع است هلش دادند و نطفهاش ریخت بیرون فعلی المفرغ عشره دنانیر دیه ضیاع النطفه باید بدهد تا این جاها خوب است که همان دلیلش هم مرحوم صاحب جواهر میفرمایند که عشره دنانیر دیه ضیاع النطفه اجماعاً و تدل علی ذلک آخر روایه 1 از باب 19 از ابواب دیات الاعضاء روایتش را بخوانیم :
روایت 1 از باب 19 ابواب دیات الاعضاء که روایتش را سابقاً خواندیم صدر روایت را روایت صحیح السند بود روایت ظاهر الدلاله بود حالا این جمله آخر روایت است میفرماید که وافتی علیه السلام امام صادق سلام الله علیه میفرمایند که امیرالمومنین سلام الله علیه فتوی میدادند و افتی فی منی الرجل یفرغ عن عرسه اگر این را از فرج او از فرج آن که عرسه یعنی در حال جماع او، در حال جماع او هلش بدهند و این نطفه یفرغ فیعزل عنها الماء پس عزل بشود از آن عرس منی که حالا یا داخل در فرج شده و ریخته یا داخل فرج نشده و لم یرد ذلک و این آقا نمیخواسته این جور بشود این جورش کردند حضرت فرمودند نصف خمس المأه عشره دنانیر خب این تا این جا دلالتش خوب است بحث هم سابقاً کردیم که اگر کسی نطفه کسی را ضایع بکند که هنوز وارد رحم نشده 10 دینار باید بدهد این جاها به خوبی دلالت دارد فی منی الرجل یفرغ من عرسه فیعزل عنها الماء و لم یرد ذلک نصف خمس المأه عشره دنانیر و اذا افرغ فیها عشرین دیناراً اما اگر این در رحم ریخته بشود یعنی در عرس به عبارت دیگر در فرج و اذا افرغ فیها عشرین دنایراً که اذا افرغ فیها دیگر باید فرض بکنیم این جوری که یک دفعه وارد نشدن در فرج این نطفه را عزلش میکند گفتند 10 دینار یک دفعه وارد در فرج میشود خب یک مقدارش که خود به خود از بین میرود بیرون میآید آنها که بیرون نیامده اگر دوا بخورد و این را سقط بکند 20 دینار خب این مسئله مختص میشود به آنجا که نطفه در لولههای رحم وارد شده برای این که در وقتی که جماع میکند و نطفه در فرج ریخته میشود خب این یک مقداری که میآید بیرون یک مقدار کم وارد آن لولهها میشود دو سه روز میماند بعد از دو سه روز وارد رحم میشود و به قول قرآن فی قرار مکین وارد آنجا میشود آن وقت این مختص میشود و اذا افرغ فیها عشرین دیناراً به آنجا که نطفه وارد لوله ها شده و این تا هنوز وارد رحم نشده بگویید که آمپول زد نگذاشت وارد رحم بشود یا بالاخره دوا خورد نگذاشت وارد رحم بشود این چه مقدار باید بدهد؟ 20 دینار چنانچه اگر وارد رحم شد دیگر مسلم است که وقتی وارد رحم بشود 20 دینار اگر نطفه باشد که 10، 20 روز نطفه است اگر علقه شد 40 دینار مضغه شد 60 تا آخر خب آن که خیلی مبتلیبه است و دکترها میفهمند که این آبستن است یا نه اما دکترها میفهمند که هنوز وارد رحم نشده و در لولهها است این نطفه این فهمیده میشود مثل آن وقت است که در رحم است و چسبنده شده به جدار رحم فرقی نیست بین این که در لولهها باشد یا در رحم باشد هر دو 20 دینار این منافات پیدا میکند با آن چیزی که من در رساله یا در فتاوی جواب میدادم این که این اگر وارد رحم نشده باشد 10 دینار آن دیه، دیهای که این روایتها که سابقاً خواندیم دیه نطفه در آن وقتی است من میگفتم که فی قرار مکین باشد مستقر در رحم باشد چسبیده به رحم که در حال رشد میشود اما در لولهها در حال رشد نیست یک مقدار کمی اسپرمها یا اوولها در لولهها و اینها چند روزی میمانند بعد از آن وارد رحم میشوند و یک عروسی حسابی میشود تک سلول به دیواره به جدار رحم میچسبد از آنجا شروع میکند به تزاید کردن من میگفتم آنوقت است که 20 دینار بعد هم میگفتم اگر شک بکنیم که آیا 10 دینار یا بیشتر میگفتم اصل میگوید 20 دینار نه، تا وارد لولهها نشود چیزی نیست و اما اگر وارد لولهها شد میگفتم باز هم هیچ تا وارد رحم بشود فی قرار مکین بشود اما روایت میگوید نه اگر وارد لولهها شد دیگر مثل آن حاست که وارد رحم بشود تفاوتی نیست بین این که در لولهها باشد یا در رحم باشد ، ندیدم کسی مسئله را از مراجع الان هم ندیدم کسی مسئله را متعرض بشود و مسئله را اصلاً مر حوم صاحب جواهر واینها متعرض نشدهاند و آنچه متعرض شدهاند این عبارتی است که خواندم که میفرمایند که من افرغ مجامعا فعزل فعلی المفرغ عشره دنانیر این منی خارج از فرج بوده در حالی که داشته جماع میکرد هلش دادند وقتی افتاد انزال هم کرد این 10 دینار من افرغ مجامعاً فعزل فعلی المفرغ عشره دنانیر این حرف مرحوم محقق، مرحوم صاحب جواهر میفرمایند که دیه ضیاع النطفه یعنی سابقاًصحبت کر دیم که اگر کسی نطفه کسی را ضایع کرد از بین برد باید 10 دینار بدهد، میفرمایند ضیاع نطفه آنوقت بعد از این که میفرمایند دیه ضیاع النطفه میگوید اجماعاً بعد از آن هم میگویند و تدل علیه همین ذیل ردایت 1 از باب 19 که تا اینجا روایت به خوبی دلالت دارد و افتی علیه السلام منی الرجل یفرغ عنه فیعزل عنها الماء ولم یرد ذلک نصف خمس المأه عشره دنانیره خب تا این جا دلالت خیلی خوب است اجماع هم روی آن است و اشکالی نیست، بعد دیگر مرحوم محقق چیزی متعرض نیست مرحوم صاحب جواهر میفرمایند که و اما اگر وارد شد وارد در فرج ولم یصل الی الرحم این از من است از صاحب جواهر نیست فعلیه عشرون دیناراً مرحوم صاحب جواهر دو قسمتش میکنند میگویند انداختش این نطفه این شد یا نه او را ترس برداشت و کاری کرد که این نطفه ریخت در رحم میگویند همان 20 دینار برای این که آن خارج از فرج نیست حالا اسمش را رحم میگذارد میگوید خارج نیست و روایاتی که میگوید که نطفه اگر سقط شد باید 20 دینار ،میگیرد آنجا که در حال جماع است و نطفه را یک کسی به زور ریخت در فرج او ، و اما حالا مراد این صاحب جواهر چیست؟ مثلاً اگر مطالعه کرده باشید مسئله مشکل است این جور که مرحوم صاحب جواهر فرض فرمودهاند گفتهاند که این نطفه که به زور این کسی که دارد جماع میکند به زور نطفهاش را بیرون آوردند یا داخل فرج است یا بیرون اگر بیرون باشد عشره دنانیر اگر در فرج باشد عشرون دیناراً، اما اشکال به این جا میآید که یعنی چه؟ اصلا چه جور فرض مسئله میکند حالا فرض مسئله را بخواهیم بکنیم و گردن فقهاء بگذاریم این جور بگوییم بگوییم که این نطفه گاهی وارد لولهها نمیشود خب این 10 دینار اما گاهی وارد لولهها میشود 20 دینار ، اما این که وارد لولهها میشود و در رحم وارد بشود فقهاء این جا را درست کردهاند گفتهاند یا در رحم است یا خارج رحم اگر در رحم است 20 دینار اگر خارج از رحم است 10 دینار ، آن وقت میماند بحث اینکه اگر در لوله هاست چه ؟ بحث نشده اصلاً ، لذا روایت مثل این که این جور درستش میکند ، روایت را ببینید وافتی منی الرجل یفرغ عن عرسه فیعزل عنها الماء و لم یرد ذلک عشره دنانیر این در حال جماع است هلش میدهند انزال میشود بیرون خب این عشره دنانیر اما و اذا افرغ فیها عشرین دیناراً و اما اگر ریخته بشود در عرس 20 دینار این ریختن در عرس یعنی ریختن در فرج این که خب این مثل آن وقتی که ریختن خارج باشد برای این که بالاخره خود به خود بیرون میآید یک مقدار کمی وارد لولهها میشود که آن چند روز در لولهها میماند تا وارد رحم بشود و این روایت را اگر بخواهیم به آن بگوییم و اذا افرغ فیها عشرین دیناراً باید فرض بکنیم آنجا که دیگر این جماع کرد و وارد لولهها شد و زن دوا خورد و این را سقط کرد و الا تا وارد لولهها نشود خارج از رحم است دیگر، مثل آن جاست که بریزد بیرون، تفاوتی نمیکند باید اگر بخواهیم فرض بکنیم فرضی که الان خیلی مشهور است که دکترها میگویند طوری نیست و آمپول میزنند تا وارد رحم نشود سقطش میکنند و میگویند اشکال ندارد که گفتم بعضی از دکترها آمده بودند پیش من گفتند این همان آدمک است و هیچ تفاوتی با آن وقت ندارد که وارد رحم میشود و به دیوار رحم میچسبد این همان است که یک تک سلولی است که در لولهها درست میشود آن وقت اگر این حرف درست باشد دیگر خواه نا خواه این جور میشود که اگر نطفه را به زور نگذارد وارد فرج بشود مثل همان زن نگذاشت یا بحث بعد ماست مردی که انزال میکند یعنی نمیگذارد نطفه وارد رحم بشود جلوگیری میکند اگر این جورها باشد 10 دینار اما وارد لولهها بشود 20 دینار، آن وقت بحث بعدی ما همین است که جلوگیری کردن آیا جایز است یا جایز نیست؟ حالا بحثش را میکنیم، خلاصه حرف این است که من سابقاً میگفتم که این منی تا داخل در رحم نشود مستقر نشود اگر سقطش بکنند آن دیه سقط نطفه نیست که 20 دینار باشد اما مثل این که این روایت میگوید هست همین مقدار که وارد لولهها بشود مستقر در لولهها بشود اگر کسی سقط کرد همان 20 دینار را باید بدهد آن وقت روایت این جور فرض کرده فقهاء این جور فرض کردهاند، یا منی را بیرون از فرج به زور میریزد یا میریزند 10 دینار و اما اگر داخل در فرج بشود دیگر 20 دینار، داخل در فرج چه جوری باید فرض کنیم؟ باید بگوییم بعد از جماع این نطفهای که در فرج است یک مقدارش وارد در لولهها میشود و یک مقدار هم بیرون ریخته میشود آنها که وارد در لولهها میشود آن است که 20 دینار در مقابل آن نطفه که بیرون ریخته میشود اصلاً آن وقت اگر از روایت این را استفاده بکنیم از اطلاق قول فقهاء هم استفاده بکنیم دیگر آن حرف من درست نیست، دو قسم است اگر کسی سه قسمت فرض بکند بگوید یکی خارج از لولهها و رحم یکی هم لولهها و رحم آن جا که خارج باشد 10 دینار آنجا که در لولهها در رحم باشد 20 دینار و ظاهراً روایت اینجور میگوید، میگوید که منی الرجل یفرغ عن عرسه فیعزل عنهاالماء و لم یرد ذلک عشره دنانیر اما وا اذا افرغ منها عشرین دیناراً، بالاخره خلاصه بحث این جور شد اگر از روایت و قول فقهاء دو چیز بدانید دیگر خواه ناخواه آن که در لولههاست هم باید 20 دینار باشد اگر از فقهاء از روایت استفاده نکنید دیگر تفاوت میکند اگر در لولهها باشد باز همان 10 دینار اگر وارد رحم بشود آن وقت است که فی قرار مکین 20 دینار، حالا اگر از روایت استفاده نکنید قول من درست میشود مطابق با اصل هم هست، نمیدانیم آیا 10 دینار یا 20 دینار؟ 10 دینار اگر روایت این جور بود که منی الرجل یفرغ عن رحمه فیعزل عنها الماء و لم یرد ذلک عشره دنانیر و اذا افرغ فیها ای فی الرحم عشرین دیناراً خیلی خوب بود اما روایت میگوید افرغ من الفرج نه عن الرحم، و این خیلی تفاوت قیمت است برای این که از آن وقتی که جماع میکند تا آن وقتی که وارد رحم میخواهد بشود هفت هشت ده روز طول میکشد این با یک ناز و غمزهای وارد رحم میشود چند روزی آن جاهست بعد از آن وارد رحم میشود لذا این خلاصه حرف است .
مسئله ششم که آن خیلی مهم است این که آیا عزل جایز است یا نه؟ حالا عزل کردن مراتب دارد گاهی با کاندوم است گاهی اصلاً موقع انزال میآورد بیرون گاهی جلوگیری میکند مثل این که الان یا زن یا مرد جلوگیری میکند گاهی موقتاً گاهی دائماً اینها همه جایز است یا نه؟ گفتهاند اگر با اجازه یک دیگر باشد اشکال ندارد لذا اگر زن و مرد هر دو راضی به این کار باشند گفتهاند طوری نیست، دلیلی برای این که نه، گفتهاند نداریم و عزل به هر صورت، نگذارد وارد این لولهها بشود به هر صورت، گاهی لولهها را میبندند وارد نمیشود حالا یا زن یا مرد، گاهی لولهها را نمیبندد عزل میکند گاهی وسائلی مثل کاندوم و امثال اینها نمیگذارد وارد رحم بشود گفتهاند اگر با اجازه باشد اجازه زن اشکال ندارد حالا بحث این است که اگر بدون اجازه باشد حالا یا اجازه مرد یا اجازه زن دیگر تفاوت نمیکند یک دفعه مرد اجازه نمیدهد زن نمیگذارد بچه دار بشود لولههایش را میرود میبندد یا این که شوهر راضی نیست اما این نمیگذارد وارد رحم بشود حالا به هر جوری، یک دفعه زن بچه میخواهد اما مرد راضی نیست و در وقت جماع مثلاً منی را میریزند بیرون رحم، جایز است یا نه؟ خب اخلاف است مرحوم شیخ طوسی و بعضی دیگر از قدماء از متأخرین گفتهاند جایز نیست حرام است دلیلشان هم گفتند این نطفه حق هر دو است و مرحوم شیخ طوسی تقریباً این جوری می فرمایند حق زن هم هست پس بدون اجازه زن نمی تواند این کار را بکند و اگر بدون اجازه کرد باید 10 دینار بدهد یعنی حق ضیاح النطفه بعضی از فقهاء که مشهور هم هست گفتهاند نه این نطفه مرد مال خودش است، مربوط به زن نیست، نمیخواهد در رحم بریزد و اما این که باید با اجازه باشد گفتهاند وجهی ندارد بلکه یک روایتی به آن تمسک کردهاند یکی از آن روایات را من بخوانم ببینید که دلالت دارد یا نه؟
صحیحه محمد بن مسلم روایت 1 از باب 7 از مقدمات نکاح جلد 14 وسائل آنجا صاحب وسائل هفت هشت تا روایت نقل میکنند برای جواز العزل، سئلت اباعبدالله علیه السلام عن العزل فقال ذلک الی الرجل یصرفه حیث شاء حالا این گفتهاند که بدون رضایت زن هر کاری میخواهد بکند، در این که میتواند عزل کند روایت دلالتش خیلی خوب است و اما بدون اجازه یا با اجازه نمیدانم دلالت دارد یا نه؟ آیا دلالت دارد؟ آن اندازه دلالت دارد در مقابل کسانی که میگویند عزل حرام است ولو با اجازه زن گفتهاند اصلاً عزل حرام است همین چیزی که الان مشهور است خب خیلیها قبول ندارند بعضی از مراجع فعلی هم قبول ندارند میگویند این کار حرام است جلوگیری حرام است میزاید ده بیست تا بچه میریزد روی هم دیگر به هر کجا میخواهد برسد اما خب خیلیها میگویند نه بابا این کار کار خوبی است یکی دو تا بس است دیگر این اختلاف است در مسئله، تا این جا روایت خوب دلالت دارد این که ما بگوییم عزل حرام است، نه، عزل حرام نیست این که بگوییم حتی ضیاع نطفه است آن را هم قبول نداریم روایت دلالت ندارد این ضیاع نطفه باشد ضیاع نطفه آن جاست که به زور باشد و امثال اینها مثل این که زن خودش را بکشاند عقب و نطفهها بریزد پایین به زور، یا مرد به زور، همان که روایت را الان خواندیم که افراغ منی الرجل جبراً و اما اگر جبری در کار نباشد خب روایت میگوید اشکال ندارد خب در مقابل روز اشکال ندارد اما اجازه زن را هم میخواهد یا نه؟ این کسانی که گفتهاند دلالت میکند بر این که عزل جایز است گفتهاند روایت دلالت دارد، دلالت دارد؟ سئلت اباعبد الله علیه السلام عن العزل فقال ذلک الی الرجل یصرفه حیث شاء هر کار میخواهد بکند میخواهد توی رحم بریزد میخواهد خارج رحم بریزد نمیدانم آیا دلالت دارد یا نه؟ ظاهراً دلالت نداشته باشد و آن کسانی هم که گفتهاند حرام است تمسک کردهاند به همین روایت 19، روایت 19 میگوید اگر کسی جبراً مرد را نطفهاش را بیرون بریزد 10 دینار میگوید خودش هم اگر این کار را بکند 10 دینار، ظاهراً آن هم دلالت ندارد، آنها که می گویند که 10 دینار یا حرام است مثل شیخ طوسی تمسک کردهاند به روایت باب 19 که الان خواندیم که اگر کسی به زور نطفه کسی را بیرون بریزد 10 دینار گفتهاند فرق نمیکند خودش بیرون بریزد یا غیر و این ضیاع النطفه است و ضیاع النطفه 10 دینار، لذا گفتهاند که مطلقاً جایز نیست، آن کسانی که گفتهاند مطلقاً جایز است تمسک کردهاند به این روایت 1 باب 7 از جلد 14 ابواب مقدمات نکاح گفتهاند بابا نطفه مال خودش هر کاری میخواهد بکند، خب زن هم نطفه مال خودش است هر کاری میخواهد بکند، بدون اجازه مشکل است آدم بگوید اما با اجازه یک دیگر ظاهراً روایت به خوبی دلالت دارد که عزل کردن با اجازه یک دیگر اشکال ندارد اما باز هم بحث بحث مشکلی است یک مقدار روی آن مطالعه کنید اگر چیزی داشتید به من بگویید تا مذاکره کنم اگر چیزی نداشتید دیگر برویم سر بحث بعدی .
وصلی الله علی محمد و آل محمد