موضوع: حرمت پوشاندن سر

بحث در هفدهمین تروک احرام است که مربوط به حرمت پوشانیدن سر برای مردان است.

بقی هنا امور:

الامر الاول: حکم پوشانیدن سر با کف دست یا آرنج یا به عبارت دیگر ستر الراس ببعض البدن.

اقوال علماء:

امام قدس سره این فرع را متعرض نشده است ولی بعضی از فقهاء به آن پرداخته اند.

علامه در منتهی ج 2 ص 790 حکم به جواز می کند. علامه در تذکرة نیز در ج 1 ص 336 حکم به جواز می کند. هکذا نراقی در مستند ج 12 ص 22 و صاحب جواهر در ج 18 ص 386 با این حکم موافقت کرده اند.

با این حال از شهید در دروس (به نقل از جواهر) نقل شده است: ان الاولی المنع

دلیل بر جواز:

دلیل اول: ادله ی منع شامل این مورد نمی شود. در روایت سخن از تغطیة آمده است و اگر کسی دستش را روی سرش بگذارد به آن تغطیة صدق نمی کند. تغطیة در جایی است که چیزی خارج از جسد روی سر گذاشته شود. اگر کسی دستش را بر سر بگذارد می گویند: فلان وضع یده علی راسه.

صاحب جواهر شاهد خوبی بر این امر اقامه کرده است و آن اینکه اگر کسی در نماز لخت باشد و عورت خود را با دستش بپوشاند با این کار ستر صلاتی حاصل نمی شود. تغطیة نیز صدق نمی کند. بله این کار جلوی نگاه کردن به موضع را می گیرد ولی ستر و تغطیة به آن صدق نمی کند.

دلیل دوم: انسان در حال وضو و غسل بر سرش مسح می کشد. بعید است این موارد از باب استثناء جایز باشد بلکه برای این است که اصلا با این کار تغطیة و ستر صدق نمی کند. عرف به این امور تغطیة و ستر نمی گوید.

همچنین است هنگامی که فرد سرش را می خواهد با شامپو بشوید و دست بر سر می کشد. هیچ یک از این موارد از باب ستر نیست.

دلیل سوم: روایات بسیاری وارد شده است مبنی بر جواز خاراندن سر. هنگام خاراندن سر، مقداری از سر توسط دست پوشانده می شود با این حال این عمل جایز شمرده شده است.

باب 73 از ابواب تروک احرام

حدیث 1: مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمُحْرِمِ كَيْفَ يَحُكُّ رَأْسَهُ قَالَ بِأَظَافِيرِهِ مَا لَمْ يُدْمِ أَوْ يَقْطَعِ الشَّعْرَ
این روایت صحیحة است.

این در حالی است که در روایتی که قبلا خواندیم آمده بود که حتی حتی بخشی از لحاف را هنگام شب نمی توان روی سر قرار داد. حال که پوشانیدن بخشی از سر هم جایز نیست و از طرفی با خاراندن بخشی از سر توسط دست پوشیده می شود، جواز خاراندن قرینه بر این است که پوشاندن سر با دست بلا اشکال می باشد.

حدیث 2: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا بَأْسَ بِحَكِّ الرَّأْسِ وَ اللِّحْيَةِ مَا لَمْ يُلْقِ الشَّعْرَ وَ بِحَكِّ الْجَسَدِ مَا لَمْ يُدْمِهِ
سند این روایت خالی از اشکال نیست.

حدیث 4: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ حُمَيْدِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ ابْنِ سَمَاعَةَ عَنْ غَيْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبَانٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع هَلْ يَحُكُّ الْمُحْرِمُ رَأْسَهُ أَوْ يَغْتَسِلُ بِالْمَاءِ قَالَ يَحُكُّ رَأْسَهُ مَا لَمْ يَتَعَمَّدْ قَتْلَ دَابَّةٍ الْحَدِيثَ
روایات متعدد دیگری هم در این مورد وجود دارد.

دلیل چهارم: روایتی که با صراحت می گوید: پوشاندن جسد ببعض الجسد اشکال ندارد.

باب 67 از ابواب تروک احرام

حدیث 3: مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا بَأْسَ بِأَنْ يَضَعَ الْمُحْرِمُ ذِرَاعَهُ عَلَى وَجْهِهِ مِنْ حَرِّ الشَّمْسِ وَ لَا بَأْسَ أَنْ يَسْتُرَ بَعْضَ جَسَدِهِ بِبَعْضٍ
این روایت صحیحة است و حکم امام علیه السلام نیز کلی است و همه ی موارد را شامل می شود.

حدیث 2: عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ يَحْيَى الْحَلَبِيِّ عَنِ الْمُعَلَّى بْنِ خُنَيْسٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا يَسْتَتِرُ الْمُحْرِمُ مِنَ الشَّمْسِ بِثَوْبٍ وَ لَا بَأْسَ أَنْ يَسْتُرَ بَعْضَهُ بِبَعْضٍ
سند این روایت مشکل دارد.

الامر الثانی: گاه انسان در حال احرام غسل می کند و یا سرش را شستشو می کند بعد می خواهد سرش را با حوله خشک کند. یا هنگامی که سر تر است و فرد می خواهد برای وضو سرش را مسح کند در نتیجه مجبور است سرش را با حوله خشک کند. آیا خشک کردن با حوله از مصادیق ستر و تغطیه ی رأس به حساب می آید.

این مسأله بسیار محل ابتلاء است و حال آنکه ندیدیم کسی آن را به شکل استدلالی مطرح کند.

به هر حال برای حل مسأله باید دید که آیا تغطیة به موردی صدق می کند که سر را بپوشانند و مدتی از زمان هم به این حال بگذرد یا اینکه تغطیة به مدت کم هم صدق می کند.

ظاهر این است که تغطیه به موردی صدق می کند که مدت زمانی ستر ادامه پیدا کند. در عرف هم کسی که سرش را خشک می کند به او نمی گویند که او سرش را پوشاند.

مخصوصا که می دانیم فلسفه ی حرمت تغطیة، دوری از ترفه است. خداوند می خواهد مردم در حال احرام سر برهنه باشند و این کار با خشک کردن منافات ندارد و کسی که سرش را با حوله خشک می کند عرفا به او نمی گویند که از حالت سر برهنگی در آمده است.

مضافا بر اینکه روایتی هم ممکن است بر این امر دلالت داشته باشد:

باب 12 از ابواب احرام

حدیث 1: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع فِي الرَّجُلِ يَغْتَسِلُ لِلْإِحْرَامِ ثُمَّ يَمْسَحُ رَأْسَهُ بِمِنْدِيلٍ قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ
این روایت صحیحة است.

ان قلت: این روایت مربوط به غسل قبل از احرام است و هنوز فرد محرم نشده است.

قلت: در تروک احرام بارها آمده است که بعد از غسل اگر کسی مرتکب تروک احرام شود باید غسل را تکرار کند کأنه در آستانه ی احرام هم نباید مرتکب کارهای خلاف احرام شد. این حکم در مخیط و در مورد استعمال عطریات آمده است. همین که در چند مورد از تروک احرام این حکم آمده است علامت این است که منافیات احرام را و لو از باب استحباب نباید بعد از غسل انجام داد.

با این بیان خشک کردن سر با حوله از منافیات نیست و با آن تغطیه ی سر صدق نمی کند.

الامر الثالث: بعضی از معاصرین تبعا لآیة الله الخوئی تمایل پیدا کردن که پوشاندن گوش خود یکی از محرمات مستقل برای احرام است و زیر مجموعه ی پوشاندن سر نیست. آنها می گویند: ادله ی ستر رأس ظاهر در موضع روییدن مو است و گوش جزء آن نیست. روایت هم می گوید که نباید گوش را پوشاند. بنابراین این خود یک حرام مستقل می شود.

نقول: انصاف این است که این قول صحیح نیست زیرا:

اولا: هیچ کس این را به عنوان یک حرام مستقل نشمرده است.

ثانیا: پوشاندن گوش از پوشاندن بعض رأس نمی تواند جدا باشد. موها از لاله ی گوش بالاتر نیست و به هر شکلی که انسان بخواهد گوش را بپوشاند باید بخشی از سر را نیز بپوشاند و دستمال را از پشت سر یا بالای سر به گوش دیگر برساند.

بنابراین پوشانیدن گوش نمی تواند حرام مستقلی باشد.

ان شاء الله فردا به سراغ مسأله ی 31 از تحریر می رویم.