موضوع: میقات ذو الحلیفة و عدم جواز تأخير اختياری به الجحفة.

بحث در میقات ذو الحلیفة یا مسجد شجره بود. در جلسه ی قبل گفتیم که روایات بسیاری داریم که میقات را از مسجد معتبر می داند. از آن طرف هم روایات متعدد دیگری داریم که می گوید لبیک را خارج از مسجد باید گفت. گفتیم که جمع بین آنها این است که بیرون مسجد و داخل آن هر دو جایز است و فرد بین آن دو مخیر است.

ان قلت: این روایات متعددی که مربوط به بیرون مسجد نقل کردیم معرض عنهای اصحاب است زیرا اصحاب به آن اشاره نکرده اند و فتوایی مطابق آن نداده اند. از این رو باید این روایات را کنار گذاشت و گفت که معیار خود مسجد است و باید داخل آن محرم شد نه خارج از آن.

قلنا: گاه اعراض از سند روایت است و گاه از دلالت روایت یعنی گاه اصلا روایت را متعرض نمی شوند ولی گاه متعرض می شوند ولی دلالت آن را قبول نمی کنند. در مورد ما جمعی از بزرگان به این روایات اشاره کرده اند ولی گفته اند که دلالت بر آنی که می گویید که باید فقط از خارج مسجد محرم شد ندارد بلکه دلالت بر این دارد که یا باید از داخل مسجد محرم شد و لبیک را آهسته گفت و بعد از مسجد خارج شد و به لبیک جهر نمود و گاه می گویند که جدایی بین لبیک گفتن و محرم شدن جایز است به این معنا که انسان در مسجد محرم شود و بعد لبیک آن را در خارج از مسجد شروع کند. از این رو این دسته از علماء این روایات را قبول دارند ولی آن را به گونه ای توجبه می کنند که با میقات بودن نفس مسجد منافات نداشته باشد.

ولی ما از این توجیهات جواب می دهیم و می گوئیم اولا این دسته از روایات تصریح می کند که نباید در مسجد محرم شد و بعضی هم می گفت که در داخل مسجد نباید لبیک گفتن و این عبارات توجیهات فوق را قبول نمی کند.

همچنین اینکه می گوئیم احرام را می شود از تلبیه جدا کرد هم کلام صحیحی نیست زیرا احرام با تلبیه انجام می شود و تا قبل از آن می توان محرمات احرام را انجام داد.

در هر صورت این روایات معرض عنهای سندی نیست بلکه علما دلالت آن را قبول نکرده اند حال اگر ما دلالت آن را قبول کردیم (که دلالت را قبول کرده و قائل به تخییر شده ایم) دیگر مشکل اعراض اصحاب بر ان وارد نیست.

سلمنا که این روایات را متعارض بدانیم و بگوئیم مشهور مسجد است از این رو بیداء و خارج از مسجد را باید کنار بگذاریم ولی در این حالت هم از روایات محاذات (که بعدا به آنها خواهید پرداخت) استفاده می کنیم که از خارج مسجد در محاذات می توان محرم شد.

بقی هنا شیء: اختلاف کردند که ذو الحلیفة و یا شجرة فاصله اش تا مکه چقدر است و علماء اعداد مختلفی را در بیان فاصله معرفی کرده اند و از 6 میل تا 10 میل را گفته اند و حتی یکی از جغرافی دانان می گوید که من از دیوار کعبه تا دیوار مسجد شجره اندازه گرفتن و نوزده هزار و مقداری ذراع (که او دقیقا بیان می کند) بوده است (از این رو حدود ده کیلومتر می شود که آن نزدیک شش میل است).

امروزه این بحث ها معنا ندارد زیرا آن حساب و کتاب ها مال روزهایی بود که جای مسجد شجره مشخص نبود ولی اینک جای آن کاملا واضح و شفاف است.

کلام امام در تحریر مسألة 1 - الأقوى عدم جواز التأخير اختيارا إلى الجحفة و هي ميقات أهل الشام نعم يجوز مع الضرورة لمرض أو ضعف أو غيرهما من الأعذار. (مثلا دشمنی در مسیر است یا مسجد شلوغ است و نمی توانند وارد آن شوند و امثال آن)

کسانی که در مسیری که از مدینه به مکه می روند بعد از طی مسیری نسبة طولانی به جحفه می رسند که البته امروزه جحفه در مسیر قدیم وجود دارد. شام در شمال غربی جزیرة العرب است و اهل شام که از آن محل وارد مکه می شدند به جحفه وارد می شدند.

البته امام که می فرماید لا یجوز باید بعدا بحث کنیم که آیا مراد از آن حرمت تکلیفی است یعنی اگر از جحفه محرم شود احرامش باطل است یا اینکه مراد حرمت وضعی است یعنی فقط مرتکب گناه شده است.

اقوال علماء:

مشهور بین شیعه و اهل سنت این است که در حال اختیار نمی شود از مسجد شجره عبور کرد و به سراغ جحفه رفت.

مرحوم نراقی در ج 11 ص 181 می گوید: و هل جواز الاحرام منها (جحفة) مقيد بحال الضرورة أي المشقة التي يعسر تحملها كما فعله الأصحاب من غير خلاف ظاهر إلا من نادر ... أو مطلق ، كما عن الجعفي و الوسيلة (ابن حمزه)

مراد از جعفی فردی است که کتابی به نام فاخر داد. حجم این کتاب بسیار زیاد بوده و حاوی اصول و فروع دین و مباحث روایی بوده است ولی این کتاب به دست ما نرسیده است. نام او ابو الفضل الکوفی بوده است و در مورد او گفته شده است که غیبت صغری و کبری را درک کرده است. او در ابتدا زیدی مسلک بوده است و بعد مسلمان و شیعه شده است. او در این کتاب فاخر خلاف شهرت و اجماع کم ندارد که از جمله این مورد است. (شاید فتوای اصحاب به دست او نمی رسیده است)

صاحب جواهر در ج 18 ص 111 هم بعد از بیان عدم خلاف همان خلاف جعفی و صاحب وسیله را نقل می کند.

در میان اهل سنت هم شوکانی صاحب کتاب نیل الاوطار در ج 5 ص 22 می گوید: فإذا أراد الشامي الحج فدخل المدينة فميقاته ذو الحليفة لاجتيازه عليها (زیرا از آنجا عبور می کند) و لا يؤخر حتى يأتي الجحفة التي هي ميقاته الأصلي فإن أخر أساء و لزمه دم عند الجمهور و ادعى النووي الاجماع على ذلك و تعقب بأن المالكية يقولون: يجوز له ذلك و إن كان الأفضل خلافه و به قالت الحنفية و أبو ثور و ابن المنذر من الشافعية

از عایشه هم عبارت عجیبی نقل کرده اند که وقتی می خواست حج به جا آورد از مسجد شجره محرم می شد و هنگامی که می خواست به عمره برود از جحفه محرم می شد همانطور که ابن قدامة در ج 3 ص 214 می گوید: كانت عائشة إذا أرادت الحج أحرمت من ذي الحليفة وإذا أرادت العمرة أحرمت من الجحفة.

علت اختلاف بین علماء وجود اختلاف در روایات است زیرا روایات بر دو طائفه تقسیم می شود. دسته ای از روایات می گوید که جایز نیست از مسجد الشجرة عبور کنند و در جحفه محرم شوند. بخشی از روایات می گوید که جایز است. طائفه ی سومی هم می گوید اگر فردی عذر داشت می تواند از جحفه محرم شود.

تمام روایاتی که می گوید وقت رسول الله لاهل المدینة ذی الحلیفة یا مسجد الشجرة همه ی آنها دلالت بر این دارد که در حال اختیار نمی توان از آن عبور کرد. (البته ما به این روایات اشاره نمی کنیم و روایات خاصه را بررسی می کنیم)