موضوع:کتاب النکاح / مسأله 15/ كمال الرضاع

مسألة 15: كمال الرضاع حولان كاملان أربع و عشرون شهراً و يجوز أن ينقص عن ذلك إلى ثلاثة شهور بأن يفطم (از شير گرفتن) على أحد و عشرين شهراً و لايجوز أن ينقص عن ذلك مع الإمكان و من غير ضرورة.

عنوان مسأله:

اين مسأله مشتمل بر سه حكم است كه بر هر سه ادّعاى اجماع شده است:

1 ـ رضاع كامل 24 ماه است.

2 ـ به اندازه سه ماه كمتر از 24 ماه جايز است (21 ماه).

3 ـ كمتر از 21 ماه جايز نيست.

در كنار اين مسأله در بعضى كتب دو حكم ديگر آمده كه مرحوم امام در تحرير آن را ذكر نفرموده است:

4 ـ رضاع بيش از 24 ماه جايز است.

5 ـ اگر مادر بيش از 24 ماه شير دهد، آيا مى تواند در قبال آن اجرت بگيرد؟

فقها در كتابهاى فقهى اين احكام را بيان فرموده اند ولى در ميان مردم كمتر به آن عمل مى شود و سيره مستمرّه بر اين است كه عرف تقيّدى به 21 ماه ندارد، در حالى كه اين احكام در كتب فتاوا آمده و ادّعاى اجماع هم بر آن شده است.

اقوال:

از نظر اقوال در سه حكم اوّل ادّعاى اجماع شده است.

مرحوم صاحب حدائق مى فرمايد:

لاخلاف نصّاً و فتوىً فى أنّ مدّة الرضاع المحدودة شرعاً و إن جاز النقيصة عنها و الزيادة عليها حولان كاملان ... قد صرّح الأصحاب (ظاهرش اجماع است) بجواز الاقتصار على أحد و عشرين شهراً لاأقّل; در ذيل كلامشان تصريح مى كنند: وظاهر الخبرين تحريم ما نقص عن أحد وعشرين كما هو ظاهر الأصحاب.[1]

مرحوم كاشف اللثام مى فرمايد:

و نهاية مدّة الرضاع فى الأصل حولان ... و لا يجوز نقصه عن أحد و عشرين شهراً لغير ضرورة بالإتّفاق (ادّعاى اجماع).[2]

مرحوم صاحب جواهر بعد از نقل كلام كشف اللثام و نقل ادّعاى اجماع او مى فرمايد:

و لعلّه ظاهر غيره أيضاً (اجماع ظاهر كلام غير مرحوم كاشف اللثام هم هست).[3]

بنابراين ادّعاى اجماع متعدّد شده و مرحوم صاحب جواهر در ادامه مى فرمايد:

فما عن بعض من الجواز (كمتر از 21 ماه) ... واضح الضعف.

از اين تعبير استفاده مى شود كه كسى كه كمتر از 21 ماه را جايز بداند در بين فقها داريم.

اهل سنّت در مورد حدّ و حدود ارضاع قول واحدى ندارند و در مورد نهايت رضاع، سه قول در ميان آنها مشهور است:

1 ـ حولان و نصف يعنى سى ماه (قول ابوحنيفه).

2 ـ حولان فقط (قول شاگرد ابوحنيفه).

3 ـ حولان و شهران يعنى 26 ماه (قول مالك).[4]

بررسى ادلّه مسائل سه گانه:

ادلّه حكم اوّل (شير دادن 24 ماه):

1 ـ آيه ﴿و الوالدات يرضعن اولادهنّ حولين كاملين ... لمن أراد أن يتمّ الرضاعة﴾:[5]

بنابراين مطابق آيه، 24 ماه شير دادن واجب است.

2 ـ روايات:

روايات متعدّدى داريم كه صريحاً حولين كاملين مى گويد كه از باب نمونه دو حديث را بيان مى كنيم:

* ... عن الحلبى قال: قال ابوعبدالله(عليه السلام): ليس للمرأة أن تأخذ فى رضاع ولدها أكثر من حولين كاملين (نهايت حدّ رضاع حولين كاملين است و زائد بر آن جايز نيست) ... .[6]

* ... عن عبدالوهّاب ابن الصبّاح (مجهول الحال است ولى چون روايات متضافر و معمول بهاى اصحاب است و در بين آنها روايات صحيح هم وجود دارد از اسناد روايات بحث نمى كنيم و ضعف بعضى از اسناد ضررى ندارد) قال: قال ابوعبدالله(عليه السلام) ... و إن أراد أن يتم الرضاعة فحولين كاملين.[7]

تا اينجا روشن است كه قرآن و روايات حولين كاملين را حدّ اعلاى رضاع مى دانند.

ادلّه حكم دوّم (جواز 21 ماه):

1 ـ آيه: ﴿و حمله و فصاله ثلاثون شهراً﴾:[8]

اطلاق، بر فرد غالب حمل مى شود و فرد غالب حمل نه ماه است كه وقتى از ثلاثون شهراً كم شود 21 ماه مى ماند، پس 21 ماه شيردادن جايز است.

إن قلت:

براى اقلّ حمل (شش ماه) به اين آيه استدلال شده است كه از ضميمه آن به حولين كاملين، اقلّ حمل شش ماه مى شود، آيا تناقضى ندارد؟

قلنا:

منافاتى بين اين دو نيست، چون در ما نحن فيه فرد غالب را گفتيم و در مورد اقلّ حمل به قرينه آيه ديگر حمل بر فرد غير غالب كرديم، چرا كه حملِ اطلاق بر فرد نادر در جايى كه قرينه همراهش باشد بلامانع است، يعنى وقتى اطلاق از فرد نادر منصرف است كه قرينه اى نداشته باشيم، بنابراين آيه هم فرد غالب را مى گيرد و هم به كمك قرينه فرد نادر را.