موضوع:کتاب النکاح / مسئله 10 / فى نفقة زوجة الولد و زوجة ولد الولد

مسألة 10: يجب على الولد نفقة والده دون أولاده (اولاد پدر يعنى برادران و خواهران) لأنّهم إخوته و دون زوجته (زوجه پدر يعنى نامادرى، فرع اوّل) و يجب على الوالد نفقة ولده و أولاده (بنابر مبنايى كه مشهور قائل بودند نوه ها و نتيجه ها را واجب النفقه مى دانستند) دون زوجته (زوجه ولد واجب النفقه نيست).

ما معتقديم كه اگر اين مسئله اين گونه عنوان نمى شد بهتر بود، چون آنچه كه در اين جا مطرح است نفقه زوجه است و إلاّ عدم وجوب نفقه اخوه و وجوب نفقه اولاد در مسئله اوّل بحث شد كه ما قائل به وجوب شديم و آنچه كه در اينجا مطرح است نفقه زوجه اولاد و زوجه اولاد اولاد است پس بهتر بود مسئله اين گونه مطرح مى شد كه لو قلنا بوجوب الاعفاف نفقه اين زوجه بر چه كسى است؟

ديگران هم مسئله را اين گونه كه ما گفتيم مطرح كرده اند. مرحوم صاحب جواهر[1] كلام مرحوم محقّق را كه مى گويد:

و ينفق على أبيه نقل كرده و مى فرمايد در بعضى از نسخ آمده است كه:

و على زوجة أبيه على تردّد و در ادامه مى فرمايد:

و لم أجده لأحد من أصحابنا (كه زوجه اب واجب النفقه ابن باشد).

اقوال:

در ميان عامّه أقوال مختلفى وجود دارد و شايد مشهور و معروف اين باشد كه نفقات اينها هم بر ولد و والد واجب است ولى در ميان عامّه سه قول است:

1 ـ نفقه زوجه ولد بر والد و نفقه زوجه والد بر ولد واجب است.

2 ـ فقط نفقه زوجه اب بر ولد واجب است.

3 ـ فقط نفقه زوجه ابن بر والد واجب است.

وهبه الزحيلى مى گويد:

يلزم الابن أيضاً نفقة زوجة أبيه فى رأى الحنابلة و الشافعيّة و المالكيّة و فى رواية عند الحنفيّة فكل من لزمه اعفافه لزمته نفقة زوجته.[2]

در جاى ديگر در مورد نفقه زوجه «ابن» بحث كرده و مى گويد:

المذهب عند الحنفيّة عدم وجوب النفقة على الأب لزوجة الابن ... و قال الحنابلة و الشافعيّة كما تقدّم كل من لزمه اعفافه لزمته نفقة زوجته.[3]

شايد بيشترين عقيده در ميان عامّه اين باشد كه در هر دو طرف نفقه زوجه لازم است.

در ميان اصحاب ما صاحب جواهر مى فرمايد:

لم أجده لأحد من أصحابنا بل فى كشف اللثام حكايته للعامّة[4]

اصحاب ما وجوب نفقه زوجه اب بر ابن را قائل نشده اند، ولى از كلام مرحوم صاحب حدائق و صاحب مسالك استفاده مى شود كه خواسته اند ملازمه درست كنند كه هر جا وجوب اعفاف را قائل شديم نفقه واجب است و اگر وجوب اعفاف را قائل نشديم، نفقه واجب نيست.

مرحوم شهيد ثانى مى فرمايد:

و نفقة الزوجة حينئذ تابعة للإعفاف فإن وجب (اعفاف) وجبت (نفقه) و إلاّ استحبّت.[5]

مرحوم صاحب حدائق مى فرمايد:

و قالوا نفقة الزوجة تابعة للإعفاف فإن وجب (اعفاف) وجبت (نفقه) و إلاّ استحبّت.[6]

و من العجب از شيخ طوسى نقل كرده اند كه نفقه زوجه اب واجب است و لو اعفاف اب واجب نباشد.[7]

جمع بندى اقوال: بسيارى از عامّه قائلند كه نفقه لازم است چون اعفاف را لازم مى دانند و مخالفينى هم در بين عامّه وجود دارد ولى خاصّه اعفاف را واجب ندانسته و به همين جهت قائل به وجوب نفقه هم نيستند و فقط از شيخ طوسى نقل شد كه قائل به وجوب نفقه است.

ادلّه:

در اصل وجوب اعفاف روايتى نداشتيم (جز يكى دو روايت غير معتبر) در وجوب نفقه هم روايتى نداريم و ما هستيم و ادلّه مطلقه نفقات كه مى گفت نفقه اب واجب است; حال آيا نفقه زوجه اب هم جزء نفقه اب است؟

وقتى ما گفتيم كه نفقه مفهوم عامّى دارد و نفقه خادم و مركب اب لازم است، آيا مى توان گفت كه نفقه زوجه لازم نيست؟ لا سيّما إن قلنا بوجوب الإعفاف، در اين صورت نمى توان گفت كه نفقه لازم نيست چون اعفاف براى نياز بود و اگر نفقه زوجه را ندهد در واقع رفع نياز نشده است چرا كه اعفاف كامل نمى شود مگر اين كه نفقه بدهد و اگر قائل به وجوب اعفاف نباشيم، باز هم نفقه زوجه پدر لازم است و لو در بدو نظر به نظر مى رسد وقتى اصل اعفاف لازم نبود فرع آن كه نفقه است لازم نخواهد بود، به اين بيان كه اگر پدر همسرى فراهم كرد و يا با عدم وجوب اعفاف پسر از باب استحباب براى پدر زن گرفت، باز نفقه زوجه پدر لازم است چون نفقه زوجه از نفقه پدر است .

بنابراين كلام شيخ در مبسوط را مى توان پذيرفت.

فتلخّص من جميع ما ذكرنا، اگر ما قائل به وجوب اعفاف شديم (كه ما به احتياط وجوبى قائل شديم) نفقه زوجه پدر واجب است.

در مورد نفقه زوجه نوه ما نفقه نوه را واجب ندانستيم ولى وقتى نوه به قدرى كوچك باشد كه وابسته به فرزند است، نفقه نوه هم واجب مى شود، همان گونه نفقه زوجه پدر به خاطر پدر واجب است، پس نفقه زوجه نوه واجب نيست.