موضوع:کتاب النکاح / ادامه مسئله 15 /

«حديث اخلاقى: پرهيز از مواضع اتّهام»

متن حديث:

قال الصادق(عليه السلام): من دخل موضعاً من مواضع التهمة فاتهّم فلا يلومنّ إلاّ نفسه.[1]

ترجمه حديث:

امام صادق(عليه السلام): مى فرمايد كسى كه جايى برود كه جاى تهمت است و متّهم شود، فقط خودش را ملامت كند (نمى تواند تهمت زنندگان را ملامت كند، چون خودش اسباب اتّهام را فراهم كرده است).

شرح حديث:

درسى كه اين حديث به ما مى دهد اين است كه پاك بودن خود انسان كافى نيست، چون فقط خودش مى داند كه درستكار است و ديگران از آن آگاه نيستند; وقتى به جايى برود كه آلوده است و يا در مجلس نابابى شركت كند و يا كسب و كارى انتخاب كند كه آلودگى دارد و يا سخنانى دو پهلو بگويد، در اين صورت به دست مردم بهانه داده است و ممكن است او را متّهم كنند.

بعضى مى گويند مردم هر چه مى خواهند بگويند، خدا كه ما را مى شناسد و اين براى ما كافى است; اين منطق از نظر اسلام صحيح نيست و بايد كارى كرد كه بهانه به دست مردم نيافتد.

در اين باب احاديث متعدّدى وجود دارد از جمله حديثى از پيامبر است كه مى فرمايد: حتّى اگر با مادرت در جايى راه مى روى كه ممكن است گمان بد به تو ببرند، نبايد چنين كنى چرا كه همه مردم نمى دانند كه او مادر توست.

روحانيّت نيز نبايد به گونه اى رفتار كنند كه به دست ديگران بهانه بيافتد، همچنين جامعه ما و تمام مسلمانان هم نبايد بهانه به دست دشمن دهند كه آنها را به خشونت متّهم كنند و ما كه مى خواهيم براى گروهى از مردم راهنما باشيم بايد بيشتر مراقب باشيم و نبايد با دست خودمان عوامل اتّهام را فراهم كنيم، اگر چه ممكن است بدون بهانه هم ما را متّهم كنند ولى نبايد به دست مردم بهانه دهيم.

* * *

تحريم دخانيات:

يكى از موانع اجتهاد و به تعبير ديگر موانع شناخت، آلوده بودن جامعه يا خود انسان به چيزى است كه مقصود حرمت آن است. به عنوان مثال وقتى فقيه، خود سيگارى است نمى تواند فتوا به حرمت آن دهد، مانند داستان علاّمه در منزوحات بئر كه وقتى خواست پيرامون آن مطالعه كند، دستور داد تا چاه موجود در خانه را پر كنند تا مانع شناخت او نشود.

در مورد تحريم دخانيات از نظر فقهى دو دليل عمده داريم:

1 ـ قاعده لاضرر:

اين قاعده از قواعد مسلّم است و شيعه و سنّى آن را قبول كرده اند. آيا لاضرر اضرار به ديگران را مى گويد يا اضرار به خود را هم شامل است؟

حديث در مورد اضرار به ديگران است ولى عام است و اضرار به خود را هم شامل است و به همين جهت دو جا به طور گسترده به آن استدلال شده است. يكى در باب صوم مريض است كه اضرار به نفس است.

مورد دوّم در باب تيّمم در جايى كه آب هست ولى استعمال آن ضرر دارد، به لاضرر استدلال شده است، حتّى اگر دست انسان با استعمال آب ترك مى خورد و ضرر معتنا به است آن را با لاضرر بر مى داريم و به جاى وضو تيّمم مى كنيم. بنابراين لاضرر، هم بر اساس معنى لغوى و هم بر اساس معنى عرفى و همچنين استعمالش در كلمات فقها، هر دو قسم ضرر (ضرر برخود و ضرر بر ديگران) را شامل است.

علاوه بر اين در باب اطعمه و اشربه گفته شده غذاهايى كه زيان دارد به حكم لاضرر تحريم شده است، از جمله اكل طين، چرا كه إنّ الطين يوجب السقم فى الجسد و يهيّج الداء (خوردن گل انسان را مريض مى كند).

مرحوم شهيد ثانى در مسالك مى فرمايد:

بما فيه من الإضرار الظاهر للبدن.[2]

پس لاضرر منحصر به اضرار به ديگران نيست، همچنين منحصر به اضرار مالى هم نيست، بلكه اضرار به بدن و اضرار غير مالى را هم شامل است، بنابراين عام است.

البتّه قيدى لازم است و آن اين كه ضرر معتنا به باشد.

روايت تحف العقول كه مرحوم شيخ انصارى در ابتداى مكاسب نقل فرموده و همچنين روايت معروف فقه الرضا مؤيّد قاعده لاضرر است:

كلّ امر يكون فيه الفساد ممّا قد نهى عنه فحرام ضارّ للجسم و فساد للنف

از مجموع اين بيانات كبراى مسئله مسلّم شد و امّا صغراى مسئله اين است كه آيا دخانيّات ضرر دارد يا نه؟

از نظر فقهى در اين موارد سراغ خبره متعهّد مى رويم كه هم فاضل باشد و هم متّقى.

در اينجا اهل خبره كه گروههاى زيادى از اطبّا هستند اجماع بر زيان دخانيات دارند و كتابهاى متعدّدى در مورد زيان آن نوشته شده است كه به عنوان نمونه نظر جمعى از متخصّصان و كارشناسان را نقل مى كنيم:

1 ـ سيگار عامل اصلى يا كمكى در پيدايش بيش از پنجاه نوع بيمارى و بيست نوع سرطان است و بعضى تا صد و بيست نوع بيمارى هم گفته اند.

2 ـ در هر سال پنج ميليون نفر به علّت استعمال دخانيات از بين مى روند كه اگر محاسبه شود، دو برابر تلفات جنگ جهانى اوّل است كه چهار سال طول كشيد و در طّى آن ده ميليون نفر كشته شدند. گفته مى شود كه در چند سال آينده در هر سال ده ميليون نفر در اثر استعمال دخانيات كشته خواهند شد.

3 ـ در كشور ما در اثر استعمال دخانيات روزى دو ميليارد تومان دود شده و به هوا مى رود و دو برابر آن (چهار ميليارد تومان) خرج بيمارى هاى ناشى از آن مى شود. علاوه بر اين سيگار دروازه اعتياد به موادّ مخدّر است.

4 ـ اوّلين كارى كه بايد بيماران قلبى انجام دهند ترك سيگار است.

آيا با شهادت اين كارشناسان ايمان به ضرر پيدا نمى كنيم؟! فقها مى گويند اگر وضو ضرر داشته باشد تيمّم كند و يا اكل طين ضرر دارد پس حرام است حال چنين چيزى كه شهود شهادت مى دهند چگونه مى توان گفت حرام نيست؟! از اينجا روشن مى شود كه اگر بزرگانى از مراجع سابق سيگار مى كشيدند روشن نبود كه سيگار ضرر دارد.

يكى از بزرگان مى فرمود كه من مدّتها سيگار مى كشم و ضررى نديدم ولى در سنين پايين سكته كرده و از دنيا رفت!

2 ـ اسراف:

اسراف آن است كه انسان مالش را بيهوده خرج كند. حرمت اسراف از مسلّمات است و در قرآن و روايات مكرّر بر حرمت آن تأكيده شده است، پس كبرى از مسلّمات است.

آيا اين مال هنگفتى كه براى سيگار خرج مى شود (روزى دو ميليارد) بيهوده است يا نه؟ آيا مصداق اسراف است يا نه؟

آمريكا در سال بيش از سيصد ميليارد دلار سود مى برد كه معادل درآمد نفتى ما در چندين سال است و از اين ميزان سه درصد آن از مصرف دخانيات در خود آمريكا است. به نظر ما مصداقى از اين واضحتر براى اسراف نداريم.

پس دخانيات حرام است هم با منابع عقلى و هم با منابع شرعى.