موضوع:کتاب النکاح / نفقات /

خدا را شاكريم كه توفيق رفيق شد تا سال تحصيلى جديد را شروع كنيم. قصد ما اين بود كه كتاب نكاح را تمام كنيم ولى بعضى از دوستان درخواست كردند كه مباحث باقيمانده كتاب نكاح (نفقات و اولاد) كه بحث هاى مهمّى است مطرح شود، و به همين جهت بحث نفقات را مطرح مى كنيم.

قبل از ورود به درس طبق روال سابق در روزهاى چهارشنبه بحث اخلاقى داريم كه حديثى از على(عليه السلام)در نهج البلاغه است.

حديث اخلاقى

متن حديث:

قال على(عليه السلام): ألا إنّ فيه علم ما يأتى و الحديث عن الماضى و دواء دائكم و نظم ما بينكم.[1]

ترجمه حديث:

آگاه باشيد كه در قرآن علم حوادث آينده و گفتار حوادث گذشته و دواى دردها و نظم در امورتان آمده است.

شرح حديث:

در نهج البلاغه مطالب فراوانى در مورد قرآن آمده است، از جمله در خطبه 158 كه حضرت 42 امتياز براى قرآن بيان مى كنند.در اين قسمت چهار ويژگى مطرح شده است:

1ـ در ظاهر و باطن قرآن مطالبى مربوط به حوادث آينده آمده است.

2ـ تاريخ اقوام گذشته و سرنوشت فرعونيان و نمروديان به عنوان درسهاى عبرت در آن بيان شده است.

3ـ درمان دردهاى شما در آن است. قرآن در اين زمينه مى فرمايد: ﴿و ننزّل من القرآن ما هو شفاء﴾[2] ، حضرت دردها را بيان فرموده و مى فرمايد قرآن براى اين دردها درمان است.

ما اين سه قسمت را شرح نمى كنيم و فقط بخش چهارم را شرح مى كنيم كه همان «نظم ما بينكم» است.

4 ـ قرآن مجيد نظم ميان شما را فراهم مى كند.

در قرآن مجيد آياتى داريم كه به نظم نظام آفرينش اشاره دارد كه الگويى براى ما است، از جمله آياتى كه به نظم اشاره دارد آيات ذيل است:

﴿السماء رفعها و وضع الميزان﴾[3] ، خداوند اين آسمان با عظمت را برپا داشته و نظمى در آن قرار داده تا شما هم ياد بگيريد و به بى نظمى منحرف نشويد.

در جاى ديگر مى فرمايد:

﴿يسئلونك عن الأهلّة قل هى مواقيت للنّاس﴾[4] ;

از تو در موارد هلال ماه سؤال مى كنند در پاسخ بگو اين يك تقويم طبيعى است كه با آن به زندگى خود نظم دهيد.

در جاى ديگر مى فرمايد: ﴿الشمس و القمر بحسبان﴾[5] و در جاى ديگر مى فرمايد: ﴿لا الشمس ينبغى لها أن تدرك القمر ولا الليل سابق النهار و كل فى فلك يسبحون﴾[6] ، نه خورشيد بر ماه پيشى مى گيرد و نه ماه بر خورشيد و هر يك بر مدار خود در گردشند.

در جاى ديگر مى فرمايد:

﴿و من آياته الجوار فى البحر كالاعلام * إن يشأ يسكن الريح...﴾[7] ، يكى از آيات خدا كشتيهايى است كه به وسيله بادهاى منظّم در اقيانوسها حركت مى كنند.

آيات متعدّدى در قرآن درس نظم مى دهد كه انسان با الگو گرفتن از نظام آفرينش بايد به زندگى خود نظم دهد. نمونه اى از نظم در نظام آفرينش بدن انسان است كه اگر اندكى عناصر آن كم و زياد شود و نسبتها به هم بخورد، انسان بيمار مى شود. در درون بدن انسان حدود بيست نوع از فلزّات و كانى هاى مختلف وجود دارد، كه وبراى تشيخص بيماريها كم و زياد شد اين عناصر را اندازه گيرى مى كنند. على(عليه السلام)فرمود: در اين قرآن الگوهايى از نظام آفرينش آمده و به ما مى آموزد كه زندگى بايد منظّم باشد، چرا كه نظم سبب پيروزى و موفقيّت است.

با اين وصف حوزه هاى علميّه هم بايد مظهر نظم و برنامه هاى معيّن باشد و شروع و پايان درسها و تعطيلات آن بايد منظّم باشد. مطالعه و مباحثه و دعا و قرائت قرآن وقت معيّن داشته باشد و تا به اينجا نرسيم، توفيق حاصل نمى شود چرا كه نظم سبب مى شود كه زندگى انسان هدر نرود و از ساعات عمر بيشترين استفاده بشود كه اگر غير از اين باشد در اين عالم منظّم يك وصله ناهمرهنگ و محكوم به فنا است. در امور مملكت هم همين است بايد تعطيلات كم شود و برنامه ها منظّم باشد.

اميدواريم كه اين سال تحصيلى با نظمى بيشتر دنبال شود.

در اينجا لازم است به دو حادثه مهم اشاره شود:

1ـ حادثه طوفان كاترينا:

درس عبرتى به اين عظمت كمتر ديده شده. دولتى كه اين همه امكانات دارد در مقابل اين طوفان عاجز مانده است. به همين هوايى كه همه زندگى ها از اوست فرمان داده شد كه با سرعت بيشترى بوزد به طورى كه هيچ دفاعى در مقابل آن نشد و دفاع اين انسانهاى متمدّن به همان اندازه است كه انسانهاى ماقبل تاريخ داشتند كه اين خود امتحان است تا بشر در مقابل خدا طغيان نكند چرا كه ضعيف و ناتوان است عجيب اين كه در آن طرف دنيا اين حادثه واقع شده ولى در تمام دنيا تأثير گذاشته است; قيمت نفت، مسائل سياسى، مسائل اقتصادى، همه چيز تحت تأثير واقع شده و آنهايى كه اين قدر رجزخوانى مى كردند اكنون قادر نيستند آثار باقيمانده از آن را جمع كنند.

اين درس عبرت را بايد بازگو كرد و بر آن تكيه كرد تا بشر مغرور نشود وبدانند كه ﴿يدالله فوق أيديهم﴾.

2ـ حادثه بسيار دردناك كاظمين:

جنايات بسيارى هر روز در عراق واقع مى شود ولى اين حادثه بسيار دردناك است و دو نكته را به همه آموخت:

الف) همه بدانند كه پيروان مكتب اهل بيت(عليهم السلام)چگونه هستند و دشمنان آنها چگونه اند؟ اين برنامه ها را پيروان اهل بيت هم مى توانند انجام دهند چون جوانان بسيار شجاعى در بين آنها وجود دارد كه بر هر كارى قادرند ولى اين گونه رفتار نمى كنند، چون طبق دستورات مذهب خود ترور را حرام مى دانند ولى دشمنان آنان از هيچ جنايتى دريغ نمى كنند. دنيا فهميد كه كدام مكتب بر حق است و اين يك سند حقّانيت براى مكتب اهل بيت(عليهم السلام)است.

ب) بسيارى مى گفتند آتش زدن خانه حضرت زهرا(عليها السلام) و حوادثى كه در كربلا واقع شده مثل تيرزدن بر گلوى طفل صغير و آب بستن برخاندان پيامبر(صلى الله عليه وآله) همه ساخته شيعه و مبالغه است ولى امروز همه حوادث تكرار مى شود تا شيعه را متّهم نكنند. دشمنان امروز با دشمنان آن روز در يك فكرند و اين برنامه ها سندى است بر اصالت تاريخ شيعه «ما اكثر العبر و اقلّ الأعتبار».

* * *

مباحث در ادامه كتاب النكاح به نفقات رسيديم. مرحوم امام در تحرير الوسيله مقدّمه كوتاهى در مورد نفقه دارد و بعد از آن مسائل مربوط به آن را مطرح مى كند:

«فصل فى النفقات»

إنّما تجب النفقة بأحد اسباب ثلاثة: الزوجيّة و القرابة (خويشاوندى) والملك (دو شاخه دارد يكى ملكيّت انسان است در دورانى كه هنوز بردگى از بين نرفته بود نفقه عبد و امر بر عهده مالك بود. شاخه دوّم مالكيّت حيوان و نفقه آن بر مالك واجب است.

در مسئله نفقه زوجه چند مقام بايد طى شود:

1 ـ اصل وجوب نفقه زوجه و دليل آن.

2 ـ شرايط وجوب نفقه.

3 ـ كميّت و كيفيّت نفقه.

4 ـ لوازم و ملحقات; به عنوان مثال با شكايت زوجه به دادگاه مبنى بر عدم پرداخت نفقه از ناحيه زوج، آيا بايد زوجه اثبات كند كه نفقه را نگرفته يا زوج ثابت كند كه نفقه را پرداخت كرده، يا جاى تفصيل است (اگر زوج و زوجه با هم زندگى مى كنند زوجه بايد ثابت كند و اگر جدا از هم زندگى مى كنند زوج بايد ثابت كند).