موضوع:کتاب النکاح / ادلّه اباحه عقد موقّت /

ادلّه اباحه عقد موقّت:

بحث در عقد موقّت در عناوين يازده گانه به ادلّه اباحه عقد موقّت رسيد.

اجماع:

اوّلين دليلى كه مى توان قبل از كتاب و سنّت اقامه كرد اجماع همه علماى اسلام است.

ان قلت: اجماع مدركى است چون روايات متواتر در مورد اباحه متعه فى الجمله داريم.

قلنا: اجماع در اينجا براى انسان يقين و علم مى آورد بلكه مى توان گفت بيش از اجماع و ضرورت اسلام است چرا كه در شيعه ضرورت مذهب (عوام و خواص همه قبول دارند) و در عامّه ضرورت فقه (فقط فقها و خواص قبول دارند) است و به عبارت ديگر انسان وقتى فتاوى و كلمات علماى اسلام را مى بيند براى او علم حاصل مى شود كه در زمانى از ازمنه حيات پيامبر متعه مباح بوده است، پس اين اجماع ماوراى اجماعات ديگر است.

قرآن:

در كتاب اللّه دو دسته آيه داريم:

الف) آياتى كه مطلق است و نكاح را مباح مى داند( هر دو نكاح داخل آيه است ) مانند آيه شريفه ﴿و احلّ لكم ما وراء ذلكم﴾[1] يعنى حلال است نكاح آنها، چه نكاح دائم و چه نكاح منقطع و همچنين آياتى كه مى گويد نكاح مباح است.

ب) خصوص آيه متعه، كه عمده هم همين است ﴿فمااستمتعتم به منهنّ فآتوهنّ اجورهنّ فريضة﴾[2] .

آن كه از زنان تمتّع مى بريد و متعه مى كنيد أجور آنها را بدهيد. در مورد لفظ «ما» در آيه شريفه دو احتمال داده شده است:

1- «ما» موصوله است.

2- «ما» شرطيّه است.

كه هر كدام از اين دو احتمال باشد براى استدلال ما فرقى نمى كند اگر ما موصوله باشد مراد از آن زنان است و «منه» عائد موصول است و «ما» براى ذوى العقول هم استعمال دارد و اگر «ما» شرطيّه باشد به اين معنى است كه اگر متعه كرديد اجور آنها را بدهيد.

آنچه در بحث ما مهمّ است اين است كه كلمه استمتاع به چه معنى است، آيا معنى لغوى مراد است كه بهره بردن و تلذّذ است يا مراد نكاح متعه است؟

وقتى به كلمات اصحاب مراجعه كنيم مى بينيم كه استمتاع حقيقت شرعيّه براى نكاح موقّت است و روايات كثيره اى در صحاح اهل سنّت و غير آن وجود دارد كه متعه را به معنى عقد موقّت دانسته اند به طورى كه اگر اين حقيقت شرعيّه ثابت شود ظهور آيه ظهور روشنى مى شود و بر همان عقد موقّت دلالت مى كند.

بعضى از اهل سنّت اصرار دارند كه استمتاع به معنى بهره گيرى و تلذّذ است يعنى معنى لغوى مراد است مانند آيه «استمتعوا بخلاقهم كما استمعتم بخلاقكم» كه معنى لغوى در اينجا مراد است ولكن براى آن چند جواب داريم:

1- لزوم مهر به مجرّد عقد است و تعلّق مهر احتياج به تلذّذ و تمتّع ندارد و طلاق منصّف است پس تمتّع شرط وجوب مهر نيست در نتيجه معناى آيه اين است كه اگر عقد متعه را خوانديد بايد اجور آنها را بدهيد.

2- تعبير به اجور مناسب متعه است البتّه منظور ما اين نيست كه اجور در عقد دائم استفاده نمى شود چون همان گونه كه عقد دائم را تشبيه به بيع كرده بودند متعه هم شبيه اجاره است. پس تعبير به اجور مناسب نكاح موقّت است.

3- درباره اداى مهر در همين سوره در آيات قبل بحث شده است و وقتى آنجا در مورد مهر صحبت شده است ديگر تكرار لازم نيست. مى فرمايد:

﴿و ان أردتم استبدال زوج مكان زوج و آتيتم احديهنّ قنطاراً فلا تأخذوا منه شيئاً﴾[3] .

آيه با صراحت مسئله مهريّه را ذكر مى كند.

آيه ديگر آيه ﴿و آتوا النساء صدقاتهن (مهريّه) نحلة...﴾ [4] .

يكى از دو براى قبل از طلاق و ديگرى براى بعد از طلاق است و تكرار نيست.

پس وقتى در اين سوره در آيات قبل با فاصله كم وجوب دادن مهر عقد دائم آمده است و تكرار مجدّد آن در جايى ندارد.

اضف الى ذلك كله رواياتى كه در تفسير اين آيه از صحابه و غير صحابه نقل شده است و آيه را در مورد نكاح متعه مى دانند. روايات دو دسته هستند:

1- با صراحت مى فرمايند كه آيه در مورد نكاح موقّت است:

أخرج الامام احمد باسناد رجاله كلّهم ثقات عن عنوان بن حصين قال: نزلت آية المتعة فى كتاب اللّه و علمنا بها مع رسول اللّه فلم تنزل آية تنسخها و لم يند عنها النبى(صلى الله عليه وآله) حتّى مات.[5]

اين روايت در كتاب مسند احمد كه از كتب معتبر عامّه است آمده است و صريحاً آيه را در مورد متعه مى داند و معتقد است كه نسخ و نهى نشده است.

طبرى در تفسيرش نقل مى كند:

اخرج الطبرى فى تفسيره فى ذيل هذه الآية باسناد صحيح عن شعبة عن الحكم قال: سألته عن هذه الآية أمنسوخة هى؟ قال: لا (دو مطلب استفاده مى شود اوّلا آيه در مورد متعه است و ثانياً نسخ هم نشده است).[6]

اين گروه از روايات كه ظاهراً منحصر در اين دو روايت هم نيست دليل بر اين است كه آيه در مورد متعه است. اين روايات در درالمنثور در ذيل اين آيه آمده است.

2- رواياتى از ابن عبّاس و غير آن كه مى گويد اين آيه «الى اجل مسمّى» داشته است:

أخرج الحاكم (صاحب مستدرك الصحيحين است و رواياتى كه از آنها فوت شده است با همان صحّت نقل مى كنيم) من طرق عن ابى نظرة قال: قال ابن عباس: فما استمتعتم به منهنّ الى اجل مسمّى: فقلت ما نقرأها كذلك فقال ابن عباس و اللّه لانزلها اللّه كذلك اخرج عبد ابن حميد و ابن جرير من قتادة فى قرائة أبى بن كعب فما استمتعتم به منهنّ الى أجل مسمّى.

اگر «الى اجل مسمّى» داشته باشد واضح است كه مراد متعه است.