موضوع:کتاب النکاح / ادامه مسئله 7 /

المقام الثانى: عدد الشهود

چهار قول در مسئله شهادت نساء وجود دارد:

1- چهار زن بايد شهادت دهند (قول مشهور)

2- شهادت دو زن كافى است (قول مرحوم شيخ مفيد)

3- شهادت يك زن كافى است (قول مرحوم سلاّر)

4- شهادت بالنسبة كافى است كه اين قول در رضاع قابل استفاده نيست، چون حليّت و حرمت امرى بسيط است و فقط در جايى كه مورد شهادت قابل تقسيم باشد وارد مى شود. مثل ميراث كه شهادت يك زن يك چهارم اثر دارد و شهادت دو زن نصف اثر و شهادت سه زن سه چهارم اثر...

ادلّه قول اوّل (قول مشهور):

قول اوّل كه مختار ماست دو دليل عمده دارد:

اصل:

اصل حجيّت را ثابت كرديم و امّا از نظر تعداد شهود، اصل عدم حجيّت مادون الاربعة است، چون در باب حجج، اصل عدم حجيّت است الاّ ما ثبت بالدليل و در جايى كه دليل بر خلاف اصل نباشد به اصل استناد مى كنيم.

استقراء باب شهادات النساء:

وقتى شهادات النساء را استقراء كنيم در مى يابيم در مواردى كه شهادت نساء پذيرفته شده، دو زن معادل يك مرد قرار گرفته است، مثلاً در آيه 282 سوره بقره مى فرمايد كه اگر دو مرد نبود يك مرد با دو زن شهادت دهند ﴿فان لم يكونا رجلين فرجلٌ و امرأتان﴾ حال مى گوييم استقراء اين اطمينان را مى آورد كه در ما نحن فيه هم (رضاع) بايد چهار زن باشد تا معادل دو مرد گردد.

ادلّه قول دوّم (قول شيخ مفيد):

براى اين قول به سه روايت استدلال كرده اند:

* ... عن ابى بصير عن ابى جعفر(عليه السلام) قال: قال: تجوز شهادة امرأتين فى استهلال.[1]

اين روايت در مورد استهلال صبى است، آيا مى توانيم رضاع را هم به آن قياس كنيم؟ قبلاً ما ادّعاى قياس اولويّت كرده و گفتيم استهلال صبى مستلزم نظر نيست و با شنيدن صداى بچّه حاصل مى گردد; ولى رضاع مستلزم نگاه كردن است; حال كه در استهلال شهادت دو زن كافى است، در رضاع به طريق اولى پذيرفته مى شود.

جواب: در اينجا اولويت عكس است، يعنى ما نمى توانيم بگوييم چون در استهلال دو زن كافى است در رضاع هم دو زن كافى است چون رضاع از استهلال پيچيده تر است، شنيدن صداى بچّه آسان است و اگر دو نفر شهادت دهند، كافى است; ولى در رضاع، پانزده مرتبه شير دادن را با تمام شرائط ديدن مشكل و پيچيده است، پس از استهلال به رضاع آمدن در اصل حجيّت خوب است; ولى در تعداد شهود برعكس است.

* ... عن ابى عبداللّه(عليه السلام) فى امرأة ارضعت غلاماً و جارية قال: يعلم ذلك غيرها؟ قال: لا فقال: لاتصدّق ان لم يكن غيرها.[2]

زنى پسر و دخترى را شير داده آيا شهادت آن زن در مورد رضاع قبول مى شود؟ از مفهومِ جوابِ امام عموم را فهميده اند يعنى ان كان غيرها و لو واحدة يقبل قولها پس دو نفر شهادت دهند پذيرفته مى شود.

جواب: اين استدلال دو اشكال دارد:

1- اشكال سندى: روايت مرسله است.

2- اشكال دلالى: مفهوم اطلاق دارد و اطلاق قابل تقييد است يعنى اگر توانستيم با آن استقراء، اربعه را ثابت كنيم، مى توانيم اين اطلاق را به اربعه تخصيص بزنيم.

* ... و روي انّه تجوز شهادة امرأتين فى استهلال الصبي... [3]

آيا اين روايت است يا فتواى مرحوم صدوق يا يكى از بزرگان اصحاب؟ عبارت «رُوى» شاهد است كه قول امام رضا(عليه السلام) نيست و قول يكى از فقهاست.

جواب: اشكالات روايت اوّل در اينجا هم هست و بعيد نيست كه اين همان روايت ابوبصير باشد و به فرض كه غير از آن روايت باشد، چون مرسله است نمى توان به آن استدلال كرد.

نتيجه: دليل قابل ملاحظه اى براى كفايت «شهادت اثنين» در باب رضاع نداريم، البتّه در باب ميراث روايات متعدّدى نسبت به «عدد اثنين» وجود دارد كه مى فرمايند دو شاهد در نصف ميراث كافى است; ولى اينها به درد بحث ما نمى خورد.

دليل قول سوّم (قول مرحوم سلاّر):

دليل بر كفايت واحده يك روايت صحيحه است:

* ... و سألته عن شهادة القابلة فى الولادة قال: تجوز شهادة الواحدة... [4]

اين روايت در مورد رضاع نيست و بايد با الغاء خصوصيّت يا اولويّت به باب رضاع استدلال كنيم.

جواب: روايت سه اشكال دارد:

1- روايت در مورد ولادت است و اولويّتى بر رضاع ندارد، چون رضاع پيچيده است و اشتباه و خطا در آن زياد است. بنابراين تعدّى از آن به باب رضاع مشكل است.

2- احتمال دارد از آن رواياتى باشد كه مى گويد شهادت يك زن در يك چهارم ميراث پذيرفته مى شود يعنى ناظر به ميراث باشد كه قابل تجزيه است و مسئله رضاع قابل تجزيه نيست.

3- بعضى گفته اند كه اين روايت را بر استحباب در باب رضاع حمل مى كنيم، يعنى اگر يك نفر هم خبر داد كه اينها با هم شير خورده اند مستحب است كه به آن ترتيب اثر دهيم چون امر نكاح شديد است، صاحب جواهر به عنوان قرينه، كلامى از سيد مرتضى نقل مى كند:

يومئ اليه عبارة السّيد فى الناصرية، قال: استحب أصحابنا اَن يقبل فى الرضاع شهادة المرأة الواحدة.[5]

سپس يك حديث نبوى هم از سنن دارقطنى نقل مى كند كه پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) فرمود:

دعها كيف و قد شهدت السوداء[6] اين بچّه را تزويج نكنيد چون اين زن بر رضاع شهادت داده است، همه اينها قرينه مى شود كه معنى روايت را حمل بر استحباب كنيم; ولى احتياجى به اين حرفها نداريم.

جمع بندى: براى شهادت در باب رضاع چهار زن لازم است چون اصل، عدم پذيرش است ولو سلمنا كه رواياتِ اثنان و واحدة هم دلالت داشته باشد اعراض مشهور ريشه اين روايات را مى زند.