موضوع: كتاب البيع/أرکان البيع /بیان مقدمات بیع

خلاصه : آیا در بیع معوض باید عین باشد و یا اعم از حقوق و منافع هم می تواند شامل آن بشود. که در جلسه قبل بیان شد در اینجا دو قول و یا دو نظریه است .

نظریه اول : قول مشهور: منهم شیخ انصاری که قائل شدند که معوض باید عین باشد

نظریه دوم : قول غیر از مشهور . که از جمله آنها محقق ایروانی و شهید اول در دروس بیان نمودن که بیع بر ابدان منافع و غیر منافع (و حقوق) صدق می کند.

اما دلیل قول دوم:عین بودن مبیع معتبر نیست و می تواند منفعت هم شامل حال او باشد.

عین بودن مبیع معتبر نیست و می تواند منفعت هم باشد دلیل این قول اطلاق و استعمال لفظ بیع در استعمالات نقل منافع بدون وجود قرینه مجاز است که اینگونه استعمال هم در آیات و روایات استفاده می شود و به عنوان نمونه چند مورد از آنها را متذکر می شویم:

آیه اول: أُوْلَئِكَ الَّذِينَ اشْتَرُوُاْ الضَّلاَلَةَ بِالْهُدَى فَمَا رَبِحَت تِّجَارَتُهُمْ وَمَا كَانُواْ مُهْتَدِينَ ﴿16﴾[1]

در این آیه بین ظلالت(مبع) و هدایت(ثمن) مقابله قرارداده شده ،آن وقت متعلق شراء ضلالت است یعنی ضلالت را خریدند و در مقابل آن هدایت را دادند که بیع در آیه ضلالت است که از سنخ اعیان و یا منافعی که مال در مقابل آنها قرار داده بشود نیست

آیه دوم : ﴿لَبِئْسَ مَا شَرَوْاْ بِهِ أَنفُسَهُمْ لَوْ كَانُواْ يَعْلَمُونَ﴿102﴾﴾[2] همانا بد کاری کردند که خود را فروختند اگر بدانند در این آیه شراء به معنای بیع است .

آیه سوم : ﴿وَ لا تَشْتَرُوا بِآياتِي ثَمَناً قَلِيلًا﴿41﴾ [3] مقصود از فروش آيات، طبق گفته مفسّران، تغيير صفات حضرت محمّد صلى الله عليه و آله در تورات است. احبار يهود با اين كار رشوه مى‌گرفتند. [4]

تعدادی از روایات که بیع بر نقل منافع در آنها اطلاق شده است بیان شد ،و در زمان ما عرف متعارف اطلاق بیع بر نقل

بعضی از حقوق معمول شده است . مثل بیع سرقفلی و امتیاز آب و برق و گاز و در اکثر این گونه موارد قرینه‌ای برای

استعمال مجازی بودند است.

این کاشف از این است که موضوع له بیع اعم از عین و منافع و حق است. بیع به معنای نقل عین از صنف خاصی از مفهوم عام بیع است.

بر همین اساس محقق اصفهانی فرموده‌اند :

و لعلّه لهذا ذهب المحقق الأصفهاني(قدّس سرّه) إلى أنّ البيع العرفي بمعنى نقل العين صنف من مفهومه العام، حيث قال في التسبب إلى حقيقة الإجارة بالإعارة و البيع ما لفظه: «فإنّ أخبار بيع خدمة المدبّر و الإطلاقات الشائعة القرآنية و غيرها من دون عناية أصدق شاهد على أنّ مفهوم البيع عرفا غير مقصور على تمليك العين بعوض، و إن كان البيع المقابل للإجارة المحكوم بأحكام خاصّة صنفا مخصوصا من طبيعي معناه اللغوي و العرفي [5]

اشکال بر دلیل قول دوم

مجرد شیوع استعمال بیع در نقل غیر اعیان کاشف از اعم بودن معنا و موضوع از بیع نیست ،زیرا قبلاً گفتیم که تبادر به ذهن اهل لسان از لفظ بیع همین نقل اعیان است که صنف خاصی از نقل می‌باشد.و تبادر علامت وضع است .بر این اساس باید گفت که صرف استعمال لفظ بیع در اعم ثابت نمی‌کند که بیع برای اعم وضع شده است. بلکه برای اثبات وضع اعم و یا اثبات اینکه ابتدا برای نقل اعیان وضع شده و بعداً به مرور زمان برای اعم وضع شده است به وضع تعینی محتاج به دلیل و قرینه است.

ادامه مطلب برای فردا بیان خواهیم نمود . استاد در ادامه در مورد اوضاع سیاسی جهان من جمله فلسطین سخن گفتند .