درس خارج اصول استاد سیدمحمود مددی

موضوع: تنبیه یازدهم: حکم ملاقی بعض اطراف علم اجمالی /تنبیهات /متنباینین/اصالة الاحتیاط/اصول عملیه

خلاصه مباحث گذشته:

بحث در حکم ملاقی بعض اطراف علم اجمالی بود و گذشت که اگر آب در مثال بحث با ظرف سمت راست ملاقات کند آیا به لحاظ حکم تکلیفی و حکم وضعی احتیاط لازم است یا نه؟ گذشت که در دو مقام باید بحث شود مشهور در مقام اول منجزیت علم اجمالی اول (علم اجمالی به نجاست ظرف سمت راست یا ظرف سمت چپ) قائل شدند به عدم لزوم اجتناب و محقق صدر قائل به تفصیل شده و فرمودند: علم اجمالی اول نسبت به حکم تکلیفی منجز نیست اما نسبت به حکم وضعی منجز است چون اصل مرخص در ملاقِی ظرف سمت راست قبل از ملاقات معارضه می کند با اصل مرخص در ملاقِی ظرف سمت چپ به لحاظ قبل از ملاقات. در مقام مناقشه به ایشان گفته شد کلام ایشان سه مناقشه دارد، مناقشه اول و دوم گذشت و امروز بحث در مناقشه سوم است.

0.1مناقشه سوم: فقدان اصل مؤمن در ملاقِی (نظر تحقیق)

علم اجمالی وجود دارد یا ظرف سمت راست نجس است یا ظرف سمت چپ و هم ظرف سمت راست مجرای اصل طهارت است و هم ظرف سمت چپ مجرای اصل طهارت است.

هم در نظر ایشان و هم در نظر تحقیق، اصل طهارت در ظرف سمت راست نسبت به چهار حکم تأمین آور است.

    1. حرمت شرب آب ظرف سمت راست

    2. بطلان وضو با آب ظرف سمت راست

    3. حرمت شرب آب ملاقِی با ظرف سمت راست

    4. بطلان وضو با آب ملاقِی با ظرف سمت راست

اصل طهارت همچنین در آب ظرف سمت چپ نیز نسبت به چهار حکم مذکور تأمین آور است.

اگر آب دیگری با آب ظرف سمت راست ملاقات کند، اصل طهارت نسبت به همان چهار حکم تأمین آور است.

1. حرمت شرب آب ظرف سمت راست 2. بطلان وضو با آن 3. حرمت شرب آب ملاقِی با آن 4. بطلان وضو با آب ملاقِی با آن.

اصل طهارت در ظرف سمت راست (ملاقَی) با اصل طهارت در ظرف سمت چپ تعارض کرده و ساقط می‌شود. و محقق صدر قبول دارند که اصل طهارت در ملاقَی (ظرف سمت راست) به لحاظ روشن کردن حکم ملاقِی صاحب اثر است اما به خاطر معارضه ساقط است.

اما آیا در آب دیگر که ملاقِی است اصل طهارت وجود دارد یا نه؟ بحث از وجود یا عدم اصل طهارت در ملاقِی مربوط به علم اجمالی دوم است و در مقام دوم از آن بحث خواهد شد.

اما اشکال محقق صدر آن است که یک اصل طهارت در ملاقِی وجود دارد که به لحاظ حرمت شرب تأمین آور نیست اما نسبت به بطلان وضو تأمین آور است. دلیل این ادعا آن است که وقتی حرمت شرب فعلی نشده است، اصل طهارت به لحاظ حرمت شرب جاری نیست اما نسبت به بطلان وضو جاری است، چون بطلان وضو فعلی است، لکن اصل طهارت جاری به لحاظ بطلان وضو معارضه می کند با اصل طهارت جاری در ملاقِی ظرف سمت چپ و با تعارض با آن ساقط می‌شود.

و آنچه موجب تعارض و تساقط این دو اصل طهارت است عبارت می‌باشد از «علم اجمالی اول»، لذا در جایی که یک طرف از اطراف علم اجمالی ملاقِی پیدا کرد، به لحاظ علم اجمالی اول وضو با ملاقِی صحیح نیست اما شرب ملاقِی جایز است.

مناقشه سوم در نظر تحقیق آن است که اصل طهارت در ملاقِی مورد انکار است.

اصل طهارت در ملاقَی (ظرف سمت راست) مورد قبول است، اما اصل طهارت در ملاقِی مورد قبول نیست.

اصول مؤمّنه همیشه در موضوعات و عناوین جزئی جاری است نه در موضوعات و عناوین کلی.

همانگونه که در مباحث گذشته بیان شده است شک در حرمت شرب تتن کلی مجرای هیچ اصلی نیست. وقتی عبد شک دارد سیگار کشیدن حلال است یا حرام، نمی‌تواند نسبت به حرمت شرب تتن برائت جاری کند.

بلکه باید یک سیگار معین باشد و شخصِ او در کشیدن آن سیگار شک داشته باشد، وقتی او در کشیدن آن سیگار شک دارد لامحالة در شرب تتن به طور کلی هم شک دارد، اما شک در حرمت کلی مجرای اصل نیست و شک در کشیدن این سیگار مجرای اصل است.

بلکه کشیدن این سیگار از سوی زید نیز کلی است و اصل برائت در حرمت کلی جاری نیست، بلکه او شک دارد پُک اول به سیگار حلال است یا حرام؟ پُک دوم حلال است یا حرام؟ هر شرب تتن از سوی زید مورد شک است و اصل برائت برای او نسبت به پُک اول ترخیص می‌دهد، نسبت به پُک دوم ترخیص می‌دهد و همینگونه او در هر پُک زدن شک دارد و در هر پُک نیاز به اصل برائت دارد. کسی که در عمر خود هزاران پُک می‌زند برای هر پُک احتیاج به برائت دارد.

همانگونه که در بحث تقلید آمده است، فردی که از مجتهدی تقلید می‌کند شرب تتن را جایز می‌داند، او در هر پُک زدن نیاز به تقلید دارد.

و برائت و ترخیص نسبت به پُک های آینده فعلی است، زید [ اگر مجتهد است] در حرمت فعلی بالقوه پُک‌های آینده شک دارد اما ترخیص فعلی است [و اگر زید مقلد است، حکم به جواز شرب تتن از سوی مجتهد فعلی است چون مشکوک او حرمت فعلی است].

محقق صدر فرمود: اصل طهارت در آب ملاقِی ظرف سمت راست قبل از ملاقات جاری بوده و با اصل طهارت جاری در آب ملاقِی ظرف سمت چپ قبل ملاقات تعارض و تساقط کرده و علم اجمالی اول نسبت به بطلان وضو منجز است.

حال از ایشان سؤال می‌شود که مراد از «آب ملاقِی» چه آبی است؟ آیا مراد کلی «الماء الملاقِی لهذا الإناء» است که در نجاست آن و بطلان وضو با آن بعد از ملاقات شک دارد؟ یا مراد آب خاصی است که با اشاره به آن می‌گوید «هذا الماء الملاقِی لهذا الإناء»؟

اگر مراد ایشان آب کلی باشد ـ که ظاهراً همین مرادشان است ـ آن کلی چه از ناحیه حکم تکلیفی و چه از ناحیه حکم وضعی مجرای هیچ اصلی نیست.

اگر مرادش آب خاص و معیّنی باشد و با اشاره به آن بگوید من شک دارم آیا وضو به آن بعد از ملاقاتش با ظرف سمت راست، صحیح خواهد بود با یا باطل؟ این آب به لحاظ این شک که شک در حکم وضعی جزئی است مجرای اصل طهارت است لکن این اصل تعارض ندارد با اصل طهارت جاری در آب خاص دیگری که حکم وضعی جزئی صحت وضو با آن به لحاظ ملاقات با ظرف سمت چپ مشکوک است. یعنی اصل طهارت در ملاقِی ظرف سمت راست تعارض نمی‌کند با اصل طهارت در ملاقِی ظرف سمت چپ.

علت عدم تعارض ـ همانگونه که در مباحث آتی خواهد آمد ـ این است، جریان اصول در آینده اگر محتمل بوده و قعطی نباشد عرف در جریان آنها مناقضه نمی‌بیند.

و خود ایشان هم قبول دارند که بین آن دو اصل تعارض نیست، چون هیچیک از دو ملاقات قطعی نیست.

0.2حاصل بحث در مقام اول

نظر تحقیق تابع کسانی است که قائلند علم اجمالی اول نسبت به ملاقِی هیچ اثر تنجیزی ندارد، علم اجمالی اول چه قبل از ملاقات و چه بعد از ملاقات اثر ندارد.

وقتی عبد علم اجمالی پیدا می‌کند که یا ظرف سمت راست یا ظرف سمت چپ نجس است و این علم اجمالی قبل و بعد از تحقق ملاقات موجود است و نسبت به حکم ملاقِی بی طرف است یعنی موجب تنجز و وجوب احتیاط از ملاقِی نیست.

قبل از تحقق ملاقات، ملاقِی جزئی وجود ندارد تا اصل مرخص نسبت به آن جاری باشد و تنها اصل جاری، اصل طهارت در ملاقَی (ظرف سمت راست) است که با اصل در طرف دیگر معارضه دارد و این معارضه تا بعد از ملاقات هم استمرار دارد.

و بعد از تحقق ملاقات در شک در طهارت و نجاست ملاقِی دو اصل وجود دارد 1. اصل طهارت در ظرف سمت راست (ملاقَی) که نسبت به ملاقِی هم تأمین می‌آورد 2. اصل طهارت در ملاقِی.

اما اصل طهارت در ملاقَی (ظرف سمت راست) با اصل طهارت در طرف دیگر (ظرف سمت چپ) تعارض می‌کند و نمی‌تواند نسبت به ملاقِی تأمین بیاورد. و گذشت که اصل طهارت در ظرف سمت راست همانگونه که نسبت به حرمت ظرف سمت راست (ملاقَی) تأمین می‌آورد نسبت به حرمت ملاقِی هم تأمی می‌آورد لکن این اصل با اصل طهارت در ظرف آخر (ظرف سمت چپ) تعارض می‌کند. اصل طهارت در ملاقَی به خاطر تعارض با اصل طهارت در طرف دیگر (ظرف سمت چپ) ساقط شده و چون ملاقِی، طرفِ علم اجمالی اول نیست، لذا علم اجمالی اول هیچ اثری نسبت به آن ندارد.

اما اصل طهارت در ملاقِی به لحاظ شک در طهارت و نجاست ملاقِی آیا جاری است یا با اصل طهارت در ظرف سمت چپ معارضه می‌کند؟ در مقام دوم بحث خواهد شد که اگر اصل طهارت در ملاقِی بخواهد با اصل طهارت در طرف دیگر (ظرف سمت چپ) تعارض کند، علم اجمالی دوم باید معارضه را ایجاد کند، و آنجا بررسی خواهد شد که علم اجمالی دوم معارضه را ایجاد می‌کند یا نه!؟

1مقام دوم: بحث از لزوم اجتناب از ملاقِی به لحاظ علم اجمالی دوم

بعد از ملاقات علم اجمالی دوم حاصل می‌شود و عبد یقین دارد یا ملاقِی نجس است یا ظرف سمت چپ و امکان ندارد چنین علمی پیدا نشود.

اگر در واقع ظرف سمت راست نجس بوده باشد، الآن ملاقِی نجس است و اگر در واقع ظرف سمت راست پاک بوده باشد الآن ملاقِی پاک است و ظرف سمت چپ نجس است.

به محض تحقق ملاقات علم اجمالی دوم محقق می‌شود.

محقق صدر با علم اجمالی اول را نسبت به بطلان وضو با ملاقِی منجَّز دانست و علم اجمالی دوم را نسبت به بطلان وضو و حرمت شرب منجَّز می‌داند.

علم اجمالی اول نسبت به حرمت شرب ساکت بود، اما علم اجمالی دوم هر دو کار را انجام می‌دهد هم حرمت شرب را و هم بطلان وضو را منجز می‌کند.

اقوال

مجموع اقوال از زمان شیخ اعظم انصاری تا زمان محقق خویی چهار قول است.

این چهار قول را ان شاء الله جلسه بعد توضیح می دهم از شیخ تا محقق خویی، اقوالی که در مسأله است. بعد مختار خود را توضیح می دهم و تفسیر می کنم.

الحمد لله رب العالمین.