موضوع: معاطات المومنون عند شروطهم

خلاصه جلسه گذشته

هشتمین دلیل لزوم ملک در معاطات المومنون عند شروطهم است. سند و دلالت را گفتیم. بیان شد ستون فقرات استدلال این است که شرط الزام ابتدایی را شامل شود اما اگر شرط الزام ابتدایی را در بر نگیرد و الزام فی التزام باشد؛ المسلمون عن شروطهم کارایی نخواهد داشت و نمی توان لزوم معاطات را استفاده کرد.

بزرگان برای استدلال بر اینکه شرط الزام و التزام ابتدایی را هم می گیرد استدلال به لغت کردند. گفتیم گرایش عمومی لغویین در باب شرط، الزام فی التزام است؛ تنها صاحب المنجد، شرط را به الزام ابتدایی معنی کرده است و او هم قبل از الزام ابتدایی مثال الزام فی التزام را زده است. و نیز استناد به متون دیگری می شود

دعای صیحفه سجادیه

دعای سی و یک صحیفه سجادیه است« و لک یا ربی شرطی ان اعود فی مکروهک» انچنان که فروندی محببت را بر من لازم کردی من هم عهد کردم ان لا اعود فی مکروهک.

یلاحظ علیه

به نظر می آید در این فراز از دعا تعلیق است و شرط اصطلاحی نیست. یعنی خداوند در مقابل محبتت بر خود شرط و تعلیق می کنم در آنچه موجب ناراضایتی تو باشد گام بر ندارم.

صحیفه سجادیه از حیث سند دلالت محکم و متقن و محتوای بالای آن گویای این است که از عهده غیر معصوم ساخته نیست. در اعتبار یکی از راه ها توثیق های نجاشی است اما یکی دیگر از ره های اعتبار سند، قوت متن است. در سند صحیفه سجادی متوکل بن هارون است که توثیق ندارد اما نیازی به سند نیست چون 54 دعای صیحفه سجادیه گویای این است که غیر معصوم توان انشاء آن را ندارد.

فراز دعای ندبه

دعای ندبه« و شرط علیهم الزهد فی هذه الدنیا الدنیه» در اینجا شرط الزام فی التزام است. مقامات بالا گره به زهد در این دنیا دنیه است. دعای ندبه هم دعایی است1- دعای بندبه سندی که برای روایات به دنبال آن هستیم آن سند را ندارد2- آن سند معتبر در روایات را در همه چیز لازم نداریم بلکه آنچه لازم داریم عبارت از اعتماد است باید بگونه ای باشد که اعتماد کنیم. چهار نفر از علمای بزرگ و دقیق این دعا را نقل کرده اند یکی سید رضی الدین علی بن طاووس است از اعلام قرن هفتم هجری است ضرب المثل تقوی در نقل است می فرماید: « ذکر بعض اصحابنا» این تعبیر از ابن طاووس تفاوت دارد با شخص دیگر معمولی. دومین بزرگی که دعای ندبه را نقل کرده است، محمد بن جعفر بن علی مشهدی حائری از اعلام قرن ششم در کتاب المزار الکبیر. عالم بزرگ سوم که این دعا را نقل کرده است، محمد بن علی بن یعقوب اسحاق این ابی قره قنانی است که معاصر نجاشی است و از بزرگان قرن پنجم بوده است. عالم بزرگ چهارم محمد بن حسین بن سفیان بزوفری که از مشایخ شیخ مفید است. مرحوم علامه مجلسی در زاد المعاد-کتاب دعا- می فرماید: اما دعای ندبه که مشتمل بر دعای حقه و تاسف بر غیبت حضرت به سند معتبر از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام منقول است مستحب است در چهار عید بخوانند یعنی جمعه، عید فطر و عید قربان و عید غدیر. 3- بر فرض این بزرگان اعتماد به سند دعای ندبه نکرده بودند با قاعده تسامح در ادله سنن می تواند دلیل باشد، دعای ندبه پر محتوا است بلندی محتوای آن از سند کفایت می کند. چهارده اشکال به دعای ندبه شدها ست آیت الله صافی گلپایگانی در کتاب فروغ ولایت در رابطه به اشکال ها پاسخ داده است. مثلا و عرجت بروحه که معراج را روحانی معرفی می کند می گویند در همه نسخه ها بروحه ندارد.فراز، ابرضوی ام ذی طوی گفته اند از عقاید کیسانیه است که محمد بن حنفیه در این کوه غایب شده است. در حالی اگر کسی بگوی کوه رضوی و اینکه کوه مقدسی است دلیل نمی شود از عقاید کیسانیه باشد. مثلا اگر کسی بگوید مسجد جمکران مسجد مقدس است و اگر در مسجد جمکران غایب شده بود دلیل نمی شود داشتن آن عقیده نیست بلکه از کوه طوی و رضوی تعریف شده است و این به معنی اعتقاد به آن باور نیست. اما محل شاهد« و شرط علیهم الزهد» شرط ابتدایی باشد اول الکلام است. بنابراین آن مقدار که لغت و روایات معصومین می گویند شرط الزام فی التزام است بنابراین المومنون عند شروطهم گرچه سند آن معتیر است و حدیث عامی نیست اما از حیث دلالت نمی توان لزوم ملک معاطات را استفاده کرد.

نقد هشت دلیل

شیخ انصاری در صدد اثبات دو مطلب بود.

مطلب اول- اینکه اصل در هر عقد مملک لزوم است و مالکیت متزلزل نیست.

مطلب دوم- اینکه اصل در بیع لزوم است از باب استناد البیعان بالخیار است.

بعد از آن شیخ انصاری هشت دلیل بر لزوم ملک در معاطات را با سه نقد می کند. دلیل اول- اجماع در مقابل لزوم است. دلیل دوم- اخبار دلالت بر اعتبار لزوم لفظ در عقد دارد. 3- سیره قائم است بر عدم اعتبار تاعطی در معاملات خطیره است

دلیل اول- اجماع در مقابل لزوم

شیخ انصاری می فرماید: لکن الظاهر فیما نحن فیه قیام الاجماع علی عدم لزوم المعاطات بل ادعاه صریحا بعض الاساطین فی شرح القواعد اجماع داریم معاطات ملکیت لازم را نمی آورد. مرحوم کاشف الغطائ تصرح در ادعای اجماع در نفی ملک لازم در معاطات. اینکه تصریح کرده است چه بسا اگر معقد اجماع را اعتبار لفظ در بیع و عقود لازمه باشد معاطات چون لفظ ندارد از این جهت مشکل دارد و چه بسا از دلایل دیگر بتوان لزوم در معاطات را ثابت کنیم.

شیخ انصاری بالاتر می گوید که اجماع است که نزد قدما معاطات بر مفید لزوم نیست. آری محقق اردبیلی، مرحوم فیض کاشانی، و سید نعمت الله جزایری گفته اند معاطات مفید لزوم است ولی قدماء مفید لزوم را نگفته اند.

ان قلت: شیخ مفید که از بزرگان و قهرمانان علمای جهان است شیخ مفید معاطات را مفید ملک لازم می داند. در المقنعة می فرماید. برخی می گویند عبارت شیخ مفید صریح لزوم نیست. در عبارت زیر شیخ مفید اسمی از لفظ نبرده است. معنای آن این است هر وقت بیع واقع شود با لفظ یا بدون لفظ باشد منعقد می شود و نمی توانند آن را به هم بزنند.

و البيع ينعقد على تراض بين الاثنين فيما يملكان التبايع له إذا عرفاه جميعا و تراضيا بالبيع و تقابضا و افترقا بالأبدان.[1]

نکته:

چهار نفر از علما حق حیات به گردن شیعه دارند چون اینها بودند که مکتب را تبین کردند. مرحوم کلینی با تدوین کتاب کافی روایات را ماندگار کرد. شیخ صدوق به همه جا مسافرت کرد و روایات شیعه با باقی گذاشت. شیخ مفید قهرمان علم کلام است ولی فقیه و اصولی و مفسر است. سید مرتضی در عرصه عقلی و نقلی فقیه و اصولی و مفسر و ادیب است و گفته اند از سیبویه بالاتر است. شخصیت سیاسی بود نقیب سادات و امیر الحاج بوده است. و شیخ طوسی است.